islam dini

Muhakkik Şeyh Şehid buyuruyor ki: Gıybetin iki tanımı vardır. Fukaha arasında en meşhur tanım olan birincisi: şöy­ledir:

"Gıybet, bir kişi hakkında onun bulunmadığı bir yerde hoşlanmayacağı şeyler söylemek, kınamak ve kötülemek maksadıyla onu halk arasında hoş karşılanmayacak şeylerle nitelemektir.

İkinci tanımın özet anlamı da şudur: Gıybet, nisbet edil­mesi hoşa gitmeyecek şeyler hakkında uyarıda bulunmakta­dır.

İkinci tanım birincisinden daha geneldir.

Hz. Ebu Zer diyor ki: "Dedim ki: Ya Rasulallah, gıybet ne­dir? Buyurdu: "Kardeşinden hoşlanmayacağı bir şekilde söz etmendir." Dedim ki: Ya Rasulallah! Eğer o kişi sözünü etti­ğim hususiyete sahip olas da mı? Buyurdu: "Eğer sahip ise , bu gıybettir, yok eğer sahip değilse bu durumda iftira etmiş olursun." (*)

Ve yine rivayet edilmiştir ki:

"Gıybetin ne olduğunu biliyor musunuZ? Dediler: Allah ve rasulü daha iyi bilir. Dedi: Kardeşini onun hoşuna gitme­yecek şekilde anmandır..." (**)

Ayrıca rivayetlerde şu husus da belirtilmiştir:

"Gıybet zinadan beterdir." Dedim: Niçin ya Rasulallah? Dedi: Çünkü kişi zina edip de bundan tevbe ettiğinde Allah

(*) Vesâil eş-Şîa, C 8, h. 16312.

(**) el-Mehaccetu el-Beyza, C 5, s. 256.

onu bağışlar, oysa gıybet, giybeti edilen kişi bağışlamadıkça bağışlama değildir." (*)

Buradan anlaşılan odur ki burada kasıt sözkonusudur. Değilse, sırf merhamet ve uyarı maksadıyla sözünü etmek gıybet ve kişinin etini yemiş olmak değildir. Bu durum Ai-şe'in şu rivayetinde de görülmektedir:

"Diyor ki: "Bize bir kadın geldi. Yüzünü çevirince elimle onun kısa boylu olduğunu işaret ettim. Rasulullah (sallalla-hu aleyhi ve alihi buyurdu ki: "Onun gıybetini ettin." (**)

Şu halde gıybet etmiş sayılmak için illa da bunu sözle gerçekleştirmiş olmak gerekmez. Her ne kadar gıybet genel­likle sözlerle gerçekleştiriliyorsa da aym maksadı işaret ve ima yoluyla da gerçekleştirmek mümkündür.

________________________________________________________

Bil ki gıybet icmaen haramdır, fıkhın zorunlulukların-dandır ve gıybet kötü özelliklerin başında gelir, ama bu hu­susun ayrıntılarına girmek bu sayfaların kapsamı dışında kalmaktadır. Burada asıl üzerinde durulması gereken şey bu günahın fesadından sözetmek ve Allah'ın izniyle bu günaha bulaşmamamız için veya eğer bulaşırsak derhal tevbe edip geri dönmemiz ve bu büyük günahla ahiret alemine intikal etmememiz için gıybetin sonuçlarını anlatmaktır ki bu güna­hın uhrevî ve melekutî sureti oldukça korkunç ve çirkin bir surettir ve bedenî azabın dışında ayrıca kişiyi enbiya ve mu-karreb meleklerin huzurunda rezil de etmektedir.

Allah Teala Kitab-ı Kerim'inde bu günahın melekutî su­retini ifade etmiş ve hadis-i şeriflerde de bu durumdan söze-dil mistir.

Allah Teala buyuruyor ki:

"Biriniz diğerinizin gıybetini etmesin. Hanginiz ölmüş kardeşinin etini yemeyi sever? Bundan iğrendiniz değil mi?*

(*)

Bizler, amellerimizin öbür alemde bu suretlerle bize geri döneceğinden gafiliz. Bu amelin leş yemek suretine sahip ol­duğunu bilmiyoruz. Bu günahı işleyen kişi, leş yiyen bir kö­pek gibi cehennemde leş yeme suretiyle yüzyüze gelecektir.

"Rasulullah (sallalahu aleyhi ve alihi) zina ettiğinden ötürü bir adamı recmetti. Orada bulunanlardan biri arkada­şına: "Bu adam köpek gibi bulunduğu yerde öldürüldü" dedi. Bunun üzerine Resul-i Ekrem (sav) bu iki adama nefret ve iğrenmeyle yöneldi ve onlara buyurdu ki: "Haydi dişlerinizle bu leşten parçalar kopartın." Arz ettiler ki: "Ya rasulullah! Yani ölünün etinden mi yiyelim" Buyurdu ki: "Kardeşinizden

(*) Hucurat Suresi, 12. 366

size erişen şey, ölü eti yemekten daha iğrendiricidir." (*)

Evet, Resul-i Ekrem (sav) basiret nurunun verdiği güç ile o kişilerin amellerinin leş yemekten daha iğrenç olduğunu görüyordu.

Başka bir rivayette de gıybet edicinin kıyamet günü ken­di etini yiyeceği ifade edilmiştir.

Ayrıca Vesail'de senedi Hz. Emir'e (Ali)) ulaşan bir hadis­te de şöyle buyurulmaktadır:

"Nuf diyor ki: "Mevla (Ali) (as) Hazretlerine dedim ki: "Bana nasihatta bulun". Buyurdu ki: "Gıybetten uzak dur, çünkü gıybetçi ateş köpeklerinin yiyeceğidir." Sonra da bu­yurdu ki: "Ey Nuf, helalzade olduğunu sanıp da insanların beden etini gıybet yoluyla yiyen kişi (bu sanısında) yalancı­dır." (**)

Ve bu rivayetler arasında çelişki sözkonusu değildir. Bü­tün bunların gerçekleşmesi mümkündür. Hem murdar et yi­yebilir, hem de kendi etinden yiyebilir, hem murdar şeyler yiyen bir köpek olabilir ve hem de cehennem köpeklerinin yediği bir leşe dönüşebilir. Çünkü o alemde suretler faaliyet­lere bağlıdır ve bir varlığın pek çok suretlere sahip olması mümkündür.

"Buyurdu ki: "Kardeşinin gıybetini edip gizlisini açığa vu­ran kişi attığı ilk adımda cehenneme yuvarlanır ve Allah Te-ala onun gizlisini halk arasında açığa vurur."

Bunlar Hak Teala'nın onu kulları arasında rezil rüsva edeceği ahiret ve cehennemdeki durumudur.

Vesail'de senedi Hz. Sadık'a (as) ulaşan bir rivayette Hz.

"Rasul-i Ekrem (sav) buyurdu ki: "Bir müslümanm gıybe­tini yapan kişinin orucu batıl olur, abdesti bozulur ve kıya­met günü ağzından leş kokusundan daha iğrenç bir koku ol­duğu halde çıkagelir. Orada bulunanlar kendisinden eziyet çeker ve eğer bu durumdan tevbe etmeden ölürse, Allah'ın haram kıldığı birşeyi helal saymış olarak ölür." (*)

Kaldı ki bu durum, ölümden önceki durumdur ve bu du­rumuyla rezil rüsva ve kafir sayılmaktadır.

Çünkü Allah'ın haram şeyi helal sayan kişi kafirdir.

Böyle birinin berzahtaki durumuna ilişkin olarak da Ra-sulullah'tan (sav)şu rivayet gelmiştir:

"Enes b. Malik diyor ki: "Rasulullah (sav)k buyurdu ki: "Miraç gecesi yüzlerin tırnaklarıyla yırtan bir topluluğun yanından geçtim. Cebrail'den bunların kimler olduğunu sor­dum. Dedi ki: "Bunlar insanların gıybetini yapan kişilerdir."

Şu halde demek ki gıybetçi kişi berzahta rezil rüsvadır ve cehennemde de bu rezil rüsvalığı devam edecektir. Hatta ba­zı açılardan o rezilliğin etkileri bu dünyada da görülmekte­dir. Nitekim Kafî'de yer alan bir hadis-i şerifte bu duruma işaret edilmektedir:

"Hz. Sadık (as) Hz.Rasul un (sav) şöyle buyurduğunu ri­vayet etmektedir: "Ey diliyle müslüman olduğunu ifade etti­ği halde henüz kalben iman getirmemiş olanlar! Müslüman­ları kötüleyip çekiştirmeyin ve onların gizli kabahatlerini araştırmayın, çünkü onların gizlilerini araştıranın Allah giz-

(*) El-Mıhaccet el-Beyzâ, C 5., s 251. (**) El-Mıhaccet el-Beyzâ, C 5., s 251.

368

lilerini araştırır ve Allah'ın gizlilerini araştırdığı kişi velev evinden dışarı çıkmasa bile rezil rüsva olur.1' (*)

Kafi'de senedi Hz.Bakır el-Ulûm'a (as) ulaşan bir hadis-i şerifte şöyle buyurulmaktadır:

"Hz. Bakır (as) buyurdu ki: "Resul-i Ekrem (sav) miraç sı­rasında arzetti ki: "Ya rabbi! Senin katında müminin duru­mu nedir?" Buyurdu ki: "Ey Muhammedi Benim dostuma ha­karet eden kişi muhakkak ki bana karşı savaş açmış demek­tir. Ve ben dostlarıma yardıma koşmakta herşeyden daha hızlı ve seriyim." (**)

Ve bu hususta daha pek çok hadis mevcuttur.

Şeyh Sadûk, senedi Hz. Sadık'a (as) ulaşan bir hadis-i şe­rifte şöyle buyrulduğunu rivayet etmektedir:

"Onun (yani kendi inancında kötü bir durumu olsa bile zahirde setr ve adalet ehli olan birinin) gıybetini yapan kişi Allah'ın velayeti altından çıkıp şeytanın velayeti altına gi­rer." (*•*)

Malumdur ki Hakk'ın velayetinden çıkıp şeytanın velaye­ti altına giren kişi kurtuluş ve iman ehli olamaz. Nitekim Is-hak İbn Ammar'm rivayet ettiği yukarıdaki hadiste gıybetçi­nin islamının lisanî islam olduğu ve henüz kalben iman et­miş biri olmadığı buyrulmuştur. Bilindiği gibi, Allah Tea-la'ya iman eden ve hesap gününe inanıp yaptıklarının karşı­lığını mutlaka göreceğini bilen birinin böylesine kınanmış bir amele yönelmesi mümkün değildir. Şu halde eğer böyle bir amele yöneldiğimizi görüyorsak bilelim ki iman henüz

(*) Kafi, Ca. 2., Kitabu'lîman ve'1-Küfr, Bab Men Talebe Asrat el-

Muminin, 2. hadis.

(**) Kafi, Ca. 2., Kitabu'lîman ve'1-Küfr, Bab Men Talebe Asrat el-

Muminin, 2. hadis.

(***) Bihâr, C 75., Babu'l-Ğıybe, 12. hadis.

kalbimizde yer etmiş değildir. Eğer iman kalbe yerleşirse ameller İslah olur. Etkisi bütün amellere, zahire ve batma si­rayet eder. Şu halde batım tedavi etmek ve kalb hastalığına çare aramak gerekir.Hadis-i şeriflerden anlaşıldığı üzere, nasıl ki iman gevşekliği ve ihlassızlık ahlakî ve amelî fesat­lara yol açıyorsa, ahlakî ve amelî fesatlar da imanın zayıfla­masına ve ihlassızlığın artmasına sebep olmaktadır. Ve bil ki gıybet masiyeti başka bir açıdan da sair masiyetlerden daha şiddetli ve etkileri daha fazladır. Bu açıdan bu hususta hu-kukullaha ilaveten hukukunnâs'ın (insanların hakkının) da sözkonusu olması ve Hak Teala'nın gıybeti yapılmış kişi ba­ğışlamadıkça gıybetçiyi bağışlamayacağıdır. Nitekim bu hu­sus pek çok kanaldan bir çok hadis-i şerifte ifadesini bulmuş­tur:

"Resul-i Ekrem (sav) Hz. Ebu Zer'e (rıdvanullahi aleyh) vasiyeti çerçevesinde buyuruyorlar ki: "Gıybetten kork, çün­kü gıybet zinadan daha tehlikelidir." Arzettim ki: "Niçin ya Rasululluh* Buyurdu ki: "Çünkü zina eden kişi tevbe etti­ğinde Allah Teala tevbesini kabul eder ama gıybeti yap;ılan kişi bağışlamadıkça Allah gıybetçiyi bağışlamaz."(*)

Aynı hadis bu haliyle veya buna yakın ifadelerle ilel ve Hisal'da ve Mucme'l-Beyân'da da yer almaktadır. Ve eğer, Allah göstermesin, kişi üzerinde kul hakkı bulunduğu halde bu dünyadan göçerse durumu oldukça tehlikelidir. Hukuk-ilahîde kişinin durumu öfke, kin ve düşmanlık gütmeyen Ha-lik-i Rahîm'in merhametine kalmıştır ama eğer kullarının hakları çiğnenirse, bu durumda olmayan ve belki de hakkın­dan asla vazgeçmeyecek birine çatmak mümkündür.

Şu halde insan kendine çok dikkat etmek zorundadır,

(*) Vesaü eş-Şia, C 8., h. 16112(**) el-Mıhaccet el-Beyzâ, C 5, s. 251. 370

çünkü durum çok tehlikelidir. Ve gıybetle ilgili hadis-i şerif­ler bu sayfaların alamayacağı kadar çoktur. Bu nedenle de küçük bir bölümünün zikriyle yetiniyoruz. "Hz. Resul-i Ek­rem (sav) bir hutbesinde aşağıdaki hadiste yer aldığı üzere faizden sözedip çok kötü birşey olduğunu ifade ederek buyur­dular ki: "Faizin bir dirhemi otuzaltı zinadan daha beterdir ama faizden de daha beteri müslümanı küçük düşürüp tah­kir etmektir." (*) "Kulun hasenatını yakıp kül etmede gıybet, kuru şeyleri yakan kül eden ateşten daha etkilidir." (**)

"Resul-i Ekrem (sav) buyuruyor ki: "Kıyamet günü bir şa­hıs Hakk'm huzuruna getirilir ve eline amel defteri verilir. Ama işlediği hasenatı defterinde göremez. Bunun üzerine der ki: "Ya rabbi! Bu benim defterim değil.Hasenatımı içinde göremiyorum." Kendisine denilir ki: "Muhakkak ki rabbin yamlgan ve unutkan değildir. Senin amellerin halkın gıybe­tini etmenden ötürü kayboldu." Ardından bir başkası huzura getirilip kendisine amel defteri verilir. O şahıs defterinde iş­lemediği hasenatın kayıtlı olduğunu görür. Bunun üzerine der ki: "Ya rabbi! Bu benim defterim değil. Çünkü ben bu amelleri işlemedim." Ona denilir ki: "Filan kişi senin gıybeti­ni etmişti. Bu nedenle de onun hasenatı sana yazıldı." (***)

"Peygamber (sav) buyuruyor ki: "Küfrün ilk aşaması kişi­nin kardeşinden birşey duyup da o sözü başkalarına söyleye­rek kardeşini küçük düşürmeye çalışmasıdır. Böyle kimseler için hiçbir nasip ve hisse yoktur." (****)

(*) el-Mıhaccet el-Beyzâ, C 5, s 253

(**) el-Mıhaccet el-Beyzâ, C 5, s. 264.

(***) Cami el-Ahbâr, s. 171.

(****) Kafi C 2., Kitabu'1-İman ve'1-Kufr, Bab men Talebe İserat el-

3. bölüm

Gıybetin Toplumsal Zararlarına Dair

Bu büyük günah ve masiyet, iman ve ahlakın, zahir ve batının fesada uğratıcısı olmasına ve insanı dünyada ve ahi-rette rezil rüsva etmesine ilaveten bu rezalet aynı zamanda toplumsal fesada da yol açmakta ve bu açıdan pek çok fesat­tan daha kötü ve çirkin bir yapı arzetmektedir.

Şeriatlerin ve büyük peygamberlerin (selamullahi aley­him) büyük maksatlarından bir tanesi de bizatihi kendisi müstakil bir maksat olmasına ilaveten başka büyük mak­satların ve medine-i fazılanm gerçekleşmesine yol açan tev-hid-i kelime, tevhid-i akîde, işlerin önemlilerinde birlik için­de bulunmak ve insanlığın fesadına ve medine-i fazıla'nm yı­kılmasına ebep olan haksızlık ve zulümlere karşı çıkmaktır. Toplumun ve bireyin ıslahı olan bu büyük maksat ise ancak vahdet, gönül birliği, kardeşlik ve toplum bireylerinin yek vücut olması, toplumun bir bedene dönüşmesi ve her bireyin bu bedenin bir uzvu olması, toplumun bütün gayret ve çaba­sının tek ilahi maksat mihveri etrafında dönmesi ve bu yolla toplumun ve bireyin salaha ermesiyle gerçekleşebilir. Ve eğer bir toplumda bu tür bir kardeşlik ve dayamşma gerçek­leşirse, o toplum bu özelliğe sahip olmayan bütün toplulukla­ra galebe çalar. Nitekim İslam tarihine ve özellikle de İslam savaş tarihine müracaat edilmesi bunun böyle olduğunu gö­rülmesini sağlayacaktır. Bu ilahi düzenin ilk günlerinde müslümanların arasında sınırlı oranda bile olsa kardeşlik ve dayanışmanın mevcudiyeti çok büyük fetihlerin gerçekleş­mesine yol açtı ve müslümanlar çok kısa bir zaman zarfında en önemlileri İran ve Roma olan zamanın imparatorlukları­na galib geldiler. Çok küçük miktarda olmalarına rağmen sı­nırsız topluluklara galebe çaldılar. Peygamber-i Ekrem daha ilk dönemde müslümanların birbirine kardeşlik bağıyla bağ­ladı ve bu çaba "Muhakkak ki müminler kardeştir" (*) nas-sıyla müslümanların yekdiğerine kardeş saymasıyla nokta­landı.

Kafi'de şöyle bir rivayet yer almaktadır:

Akarkufi İmam Sadık (as)'dan ashabına şöyle buyurduğu­nu naklediyor: Takvalı olun birbirinize karşı kardeşçe davra­nın. Birbirinize katılın ve dost olun. Birbirinizi ziyaret edin ve bizim hakkımızda konuşun ve bunu ihya etmeye çalışın. Hakeza "Müslümanlar birbirine katılmalı yardımlaşmak muhabbet etmeli muhtaçlara yardımcı olmalı ve birbirine karşı merhamteli olmalıdır ki Allah Teala da onlar hakkında "mü'minler birbirlerine karşı şefkatlidir" diye buyurmuştur."

Hakeza: "Birbirinizle ilişkiniz olsun. Şefkat ve merlametli olun, sevgili kardeşler olun. Allah da böyle olmanızı emret­miştir. (**)

(*) Hucutar Suresi, 10.

(**) Kafi, C. 2., Kitabu'1-İman ve'1-Kufr, bab et-Terâhum ve't-

Te'atuf, 1-4. hadis.

Müslümanlar birbirine dostluk, iyilik ve yakınlık göster­mek ve birbirine kardeş ve detek olmakla yükümlüdürler. Ve bu maksadın gerçekleşmesine yardımcı olan herşey mak­bul olduğu gibi, gerçekleşmesine engel olan herşey de mer-duttur, reddedilmiş ve günah sayılmıştır. Ve çok açıktır ki gıybet cemiyette yaygınlaştığında kin, kıskançlık, öfke, düş­manlık ve fesada yol açmaktadır. Toplumda nifak ve ikiyüz­lülük tohumları ekmektedir. Birlik ve dayanışma esaslarım yıkmakta ve dinin temellerini sarsmaktadır.

Şu halde gayretli ve dindar her müslümanın kendi şahsı­nı ve din kardeşlerini bu fesattan koruması ve kardeşlik bağ­larını güçlendirerek buna aykırı durumları engellemeye ça­lışması gerekir ve eğer, Allah muhafaza, bugüne değin bu kabih duruma sahip ise bundan tevbe etmesi ve gıybetini et­tiği kişiden bağışlanma dileyerek İslam dairesine dahil ol­ması lazımdır. "Vallahu 'l-hadî ila sebîlu 'r-reşâd."

4. bölüm