ИБАДӘТЛӘР, НАМАЗ, ЗӘКАТ, ХҮМС, ОРУҸ, ҺӘҸҸ, ӘМР БЕ МӘ᾽РУФ, НӘЈЗ ӘЗ МҮНКӘР, КӘФФАРӘЛӘР ВӘ ОНЛАРЫН МҮГӘДДИМӘЛӘРИНӘ АИД МӘСӘЛӘЛӘЛӘР 51. Тәһарәтсиз шәхсә ашағыдакы дөрд әмәл үчүн тәһарәт әлдә едиб, (дәстәмаз, гүсл вә ја тәјәммүм етмәси) ваҹибдир:
1. Намаз;
2. Ваҹиб тәваф; (Кә᾽бәнин әтрафында доланмаг).
3. Гур᾽ани-мәҹид хәттинә тохунмаг;
4. Истиһазә олмуш гадынын она гүслүн ваҹиб олуб-олмамасына бахмајараг ҝүндә беш дәфә ваҹиб олан ҝүндәлик намаз үчүн дәстәмаз олмасы.
52. Ҹәнабәтли шәхсә ашағыдакы алты әмәли әнҹам вермәси үчүн ҹәнабәт гүслү етмәси ваҹибдир.
1. Намаз;
2. Аллаһ евинин тәвафы;
3. Гур᾽ани-кәримин хәттинә тохунмаг;
4. Сәҹдә ајәләрини охумаг;
5. Мәсҹидләрдә дајанмаг;
6. Мәсҹидул-һәрам вә Мәсҹидун-Нәби (с) мәсҹидләриндән кечмәк.
53. Ваҹиб намазы гылмаг вә ваҹиб тәвафы јеринә јетирмәк үчүн сидик мәхрәҹини јумаг, һәмчинин гаит мәхрәҹини су вә ја үч тинә (даш, парча вә с...) илә пак етмәк ваҹибдир.
54. Гејд олунмуш алты әмәли әнҹам вермәк үчүн һејздән пак олмуш һәр бир гадына һејз гүслү етмәк ваҹибдир.
55. Гејд олунмуш алты әмәли әнҹам вермәк үчүн ушаг доғуб нифас ганы ҝөрән гадына нифас гүслү етмәк ваҹибдир.
56. Гејд олунмуш алты әмәли әнҹам вермәк үчүн истиһазә ганы ҝөрмүш гадына истиһазә гүслү етмәк ваҹибдир.
57. Бәдәни сојумшу вә үч гүслдән габаг әли вә ја бәдән үзвләриндән бирини мејјитин бәдәнинә тохундуран шәхсә мәсси мејјит гүслү етмәк ваҹибдир. Бундан башга һалларын исә гүслү јохдур. Һәмчинин инсан бәдәнинин сүмүклү һиссәси дә инсанын бүтүн бәдәни һөкмүндәдир.
58. Дәстәмаз вә гүсл етмәк имканы олмадыгда, дәстәмаз вә гүсл шәрт сајылан һәр һансы бир әмәл үчүн дәстәмаз вә ја гүсл әвәзинә тәјәммүм етмәк ваҹибдир.
59. Истәр киши, истәрсә дә гадын, истәр бөјүк, истәрсә дә кичик вә һәтта зинадан әмәлә ҝәлмиш мүсәлман ушағын үзүнү ҹан верәркән гибләјә тәрәф чевирмәк ваҹибдир. Үзүнү гибләјә тәрәф чевирмәкдән мәгсәд ону архасы үстә јатыздырмагдан ибарәтдир. Белә ки, ајаглары гибләјә тәрәф олмалыдыр. Амма гејд етмәк лазымдыр ки, бу мәсәлә һаггында мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.
60. Мүсәлманын вәфатындан хәбәрдар олан һәр бир мүкәлләф әввәлҹә онун бәдәнинин нәҹасәтини пак етмәк вә даһа сонра она үч нөв су илә гүсл вермәси «кифаји ваҹиб» сајылыр. Үч нөв су исә ашағыдакылардыр:
Биринҹи: Сидрлә гатылмыш су;
Икинҹи: Кафурла гатылмыш су;
Үчүнҹү: Халис су.
61. Мејјитин сәҹдә едәркән јерә дәјән једди бәдән үзвләринә кафур сүртмәк ваҹибдир. Сәҹдә үзвләри дедикдә алын, әлләрин ичи, дизләр вә ајағын ики бөјүк бармағынын башы нәзәрдә тутулур.
62. Һәр бир мүсәлманы үч тәмиз вә һалал парча илә кәфәнә бүкмәк ваҹибдир. Биринҹи: Лонҝ; Икинҹи: Көјнәк; Үчүнҹү: Сәртасәр.
Гејд етмәк лазымдыр ки, гүсл, һүнут (сәҹдә үзвләринә кафур сүртмәк) вә кәфән дөјүш мејданларында шәһид оланлара аид дејилдир.
63. Јашы алтмышы өтмүш һәр бир мүсәлман өлүсү (һәтта зинадан јаранмыш мүсәлман ушағы) үчүн мејјит намазы гылмаг ваҹибдир. Мејјит намазы исә гүлс, кәфән вә һүнутдан сонра гылыныр.
64. Һәр бир мүсәлман мејјитини торпаг алтында гибләјә тәрәф дәфн етмәк ваҹибдир. Белә ки, ону гәбрдә сағ тәрәфи үстә јатыздырыб үзүнү гибләјә тәрәф гојмаг лазымдыр. Гејд етмәк лазымдыр ки, мејјит үчүн гүсл, һүнут, кәфән, намаз вә дәфн ишләринин әнҹам верилмәси бүтүн мүсәлманлара кифаји ваҹиб сајылыр. Гејд олунмуш ишләри кафир үчүн әнҹам вермәк, һәмчинин кафири мүсәлманлар гәбристанлығында дәфн етмәк исә һарамдыр.
65. Гејд олунмуш беш әмәли әнҹам вермәк үчүн мејјитин вәлисиндән иҹазә алмаг лазымдыр.
Шәр᾽и вәли олмадыгда исә бу әмәлләр һеч бир шәрти олмадан бүтүн халга кифаји ваҹиб сајылыр. Вәлидән мәгсәд, мејјитин ата, оғул, гардаш, һәјат јолдашы кими варисләриндән ибарәтдир.
66. Кәсби јердә дәфн олунмуш, һарам кәфән, үч гүслдән бирини вермәдән, һүнут вә ја кәфәнсиз һалда дәфн олунан һәр бир мө᾽минин гәбрини ачмаг ваҹибдир. Һәмчинин кафирләр гәбристанлығы, мө᾽минә һөрмәтсизлик сајылан вә ја вәсијјәт етдији јердә дејил, ајры бир јердә дәфн олундуғу һалларда да онун гәбрини ачмаг ваҹиб сајылыр. Гејд олунмуш һалларда онун гәбрини ачыб чатышмамазлыгларыны камилләшдирмәк вә ја ону мүнасиб јердә дәфн етмәк зәруридир.
67. Бүтүн ибадәтләрдә гүрбәт нијјәти етмәк ваҹибдир. Белә ки, ибадәтләрдә инсаны ибадәт әмәлинә башга шејләр вә шәхсләр дејил, мәһз Аллаһ нијјәти вадар етмәлидир. Гүрбәт нијјәти үчүн бир-бири илә фәргли олса да ашағыда гејд олунмуш нијјәтләрдән һәр бири кифајәтедиҹидир.
1. Аллаһ-тааланын ҝөстәришини јеринә јетирмәк;
2. Мә᾽нәви вә руһи бахымдан Аллаһа јахынлашмаг;
3. Аллаһ-тааланын ибадәт вә пәрәстишә лајиг олмасы;
4. Аллаһ-тааланын не᾽мәтләри гаршысында шүкр етмәк;
5. Илаһи мәһәббәт;
6. Ибадәт әмәлиндә мөвҹуд олан хејирләрә наил олмаг;
7. Ахирәт аләминдә Беһиштә наил олмаг;
8. Ахирәт аләминдә Ҹәһәннәмдән ниҹат тапмаг;
9. Аллаһ-тааланын дүнјәви не᾽мәтләрини ҹәлб етмәк;
10. Дүнјәви мүсибәтләрдән јаха гуртармаг.
Гејд етмәк лазымдыр ки, бу нијјәтләрин даһа үстүнү бешинҹи вә даһа сонра үчүнҹү, онларын даһа ашағысы исә онунҹу нијјтәләрдән ибарәтдир.
68. Ҝүндәлик «Сүбһ», «Зөһр», «Әср», «Мәғриб» вә «Иша᾽» намазларыны мүәјјән шәртләри илә өз вахтында гылмаг, һаггында тә᾽кид олунмуш ваҹиб әмәлләрдәндир. Һәмчинин гејд олунмуш намазларын һәр бирини тәрк етмәк вә ја тә᾽хирә салараг гәзаја вермәк һарамдыр.
69. Мүсәлманларын рәһбәри вә ја онун тәрәфиндән тә᾽јин олунмуш «имам ҹүмә»-јә мүәјјән шәртләр әсасында Ҹүмә намазы тәшкил вериб халгы она дә᾽вәт етмәси ваҹибдир. Ҹүмә намазы илә Зөһр намазынын ваҹиблији исә «тәхјири» ваҹиб сајылыр.
70. Мүәјјән шәртләр әсасында (азан) ешидәркән Ҹүмә намазында иштирак етмәк ваҹиб сајылыр. Бу ваҹиб исә «тәхјири ваҹиб»дир. Јә᾽ни мүкәлләф ики рәкәтлик Ҹүмә илә дөрд рәкәтлик Зөһр намазлары арасында ихтијар саһибидир. Лакин Ҹүмә намазыны гылмаг даһа үстүндүр. Гејд етмәк лазымдыр ки, бу мәсәлә барәдә мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.
71. Ховф намазыны гылмаг ваҹибдир. Јә᾽ни дөјүш мејданынын гызғын вахтында гибләнин әксиндә дурмуш дүшмәнин етдији һәмлә горхусундан гылынан намаз нәзәрдә тутулур. Бу намаз дөрд рәкәтли намазларда ҹамаатла гылындыгда дөјүшчү (әсҝәр) мүсафир олмаса белә шикәстә һалында гылмалыдыр. Ховф намазы белә гылыныр:
Имам ҹамаат мәсәлән зөһр намазы башлајыр вә әсҝәрләрдән бир дәстәси Зөһр намазларынын биринҹи рәкәтини имамла (пишнамазла) бирликдә, икинҹи рәкәтини исә өзләри тәкликдә гылыр вә ҹәбһәјә ҝедирләр. Даһа сонра ајры бир дәстә ҝәләрәк өз намазларынын биринҹи рәкәтләрини имамын икинҹи рәкәти илә бирликдә, галаныны исә тәкликдә гылырлар.
72. «Мүтаријә» намазыны гылмаг ваҹибдир. Бу исә дөјүш мејданында дүшмәнин һәмләсиндән ајаға дурмаг имканы олмајан һалда гылынан намаздан ибарәтдир. Бу намазда тәкбир дедикдән сонра намаз һиссәләри вә шәртләрини имкан олдуғу һалда јеринә јетирмәк лазымдыр. Һәтта рүку вә сәҹдәләр үчүн ҝөз вә гаш ишарәси ваҹиб вә кифајәтедиҹидир. Һәмчинин бу намазда бәдәнин сакит дајанмасы, үзү гибләјә дурмаг ади рүку вә сәҹдәләр, либас вә с. шејләрин пак олмасы шәртләри ҝөтүрүлмүшдүр.
73. Гиблә шәрт олан вә ја гибләјә аид олан әмәлләрдә гибләни танымајан шәхс үчүн ону ахтарыб тапмасы ваҹибдир. Буна мисал олараг, ҹан верән (мүсәлманы) гибләјә тәрәф чевирмәк, өлүнү гибләјә тәрәф дәфн етмәк, һејванын башыны гибләјә тәрәф кәсмәк вә гибләјә тәрәф тәхәлли етмәкдән горунмаг кими һаллары гејд етмәк олар.
74. Сәфәрә чыхмыш шәхсә дөрд рәкәтли олан Зөһр, Әср вә Иша намазларыны шикәстә гылмасы ваҹибдир.
75. Ајат намазынын вахтында гылмаг ваҹибдир. Бу исә ҝүнәш вә ајын тутулмасы, зәлзәлә һәмчинин јер вә ја ҝөјә аид һәр һансы бир вәһшәтли һадисә үчүн гылынан мәхсус намаздан ибарәтдир.
76. Кә᾽бә евини тәваф етдикдән сонра Тәваф намазынын әдасы ваҹибдир. Тәваф намазы сүбһ намазы кими олуб. Һәзрәт Ибраһим (ә) мәгамынын јанында гылынмалыдыр.
77. Бөјүк оғула, атасынын тәрк едиб өләнәдәк гәзасыны јеринә јетирмәдији намазларынын гәзасыны гылмасы вә ја башгасына (пул илә) гылдырмасы ваҹибдир. Һәмчинин атанын гәза оруҹу вә ананын намаз гәзасыны јеринә јетирмәкдә бөјүк оғула ваҹибдир. Гејд етмәк лазымдыр ки, икинҹи мәсәлә барәдә мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.
78. Һәр бир мүкәлләфә өз вахтында әнҹам вермәдији, батил тәрздә гылдығы вә мүртәд (диндән хариҹ олан) һалында гылмадығы намазларынын гәзасыны гылмасы ваҹибдир. Бунун исә ҝүндәлик Ајат вә ја бундан башга намазлардан олмасы барәдә һеч бир фәрги јохдур. Әлбәттә истисна олунмуш һаллар бу мәсәләдән хариҹдир. Һәмчинин һән һансы бир ваҹиб намазы тәрк етмәк вә ја ону өз мүәјјән вахтындан тә᾽хирә салмаг һарам сајылыр.
79. Һәр бир мүкәлләфә нәзр, әһд, анд вә ја мүстәһәб олса белә башгалары тәрәфиндән әҹр олдуғу (пул гаршысында намаз гылмасы) һалларда намазы јеринә јетирмәси ваҹибдир. Һәмчинин әгд (кәбин) әснасында шәрт јолу илә инсана лазым олан намаз да бу гәбилдәндир.
80. Ата вә ананын өз өвладындан тәләб етдији, белә ки, ону јеринә јетирмәдикдә нараһатчылыгларына сәбәб олан һәр һансы бир намаз вә ја хејир иши јеринә јетирмәк ваҹибдир. Чүнки белә бир һалда онларын сөзүнә бахмамаг валидејнә гаршы һөрмәтсизлик сајылыр.
81. Ашағыда гејд олунан дөрд сәҹдә ајәләриндән бирини охујан вә ја ону башгасындан ешидән шәхсә сәҹдә етмәси ваҹибдир.
1. Сәҹдә сурәсинин 15-ҹи ајәси;
2. Фуссиләт сурәсинин 37-ҹи ајәси;
3. Нәҹм сурәсинин 62-ҹи ајәси;
4. Әләг сурәсинин 19-ҹу ајәси.
82. Мүбарәк Рамазан ајында шәр᾽и үзрү олмајан һәр бир мүкәлләфә оруҹ тутмасы ваҹибдир. Оруҹ исә ҝүн боју «гүрбәтән иләллаһ» (Аллаһа јахынлашмаг) нијјәти илә ашағыдакы ишләрдән пәрһиз етмәјә дејилир:
1-Јемәк;
2-Ичмәк;
3-Кишинин гадынла ҹинси әлагәдә олмасы;
4-Истимна; Јә᾽ни әл вә ја башга васитәләрлә өзүнднә мәнинин хариҹ едилмәси.
5-Биләрәкдән сүбһ ачыланадәк гүсл етмәдән ҹәнабәт, һејз вә ја нифас һалларында галмаг;
6-Биләрәкдән Аллаһ-таала, пејғәмбәрләр (ә) вә имамлара (ә) јалан гошмаг;
7-Биләрәкдән башы суја батырмаг;
8-Биләрәкдән гәлиз тоз вә ја түстүнү удмаг;
9-Маје шејләрлә ималә етмәк;
10-Биләрәкдән вә ихтијар үзүндән гусмаг.
Гејд олунмуш ишләрин (оруҹ тутмуш шәхсә) һарам олдуғундан әлавә, оруҹун батил олмасы, бә᾽зиләринин исә кәффарәјә сәбәб олмасы илә нәтиҹәләнир. Һәмчинин Рамазан ајынын оруҹу вә саир ваҹиб олан оруҹун тәрк едилмәси дә һарамдыр.
83. Мүбарәк Рамазан ајы, һәмчинин саир ваҹиб олан мүәјјән ҝүнләрин оруҹ гәзасыны тутмаг, оруҹуну гәзаја вермиш имканы олан шәхсә ваҹибдир.
84. Е᾽тигаф[2] әмәлини үчүнҹү ҝүндән давам етдирмәк ваҹибдир. Јә᾽ни ики ҝүн әрзиндә мәсҹиддә е᾽тикаф едиб, ону үчүнҹү ҝүн сүбһ чағынадәк батил етмәјән шәхсә, үчүнҹү ҝүнүн сүбһ азанындан дөрдүнҹү ҝүнүн ҝеҹәсинин әввәлинәдәк о ҝүнүн оруҹуну тутуб, е᾽тикаф әмәлини давам етдирмәси ваҹиб сајылыр.
85. Мүәјјән шәртләр әсасында доггуз нөв малын зәкатыны вермәк ваҹибдир. Белә ки, ики нөв пул, үч нөв һејван вә дөрд нөв тахыл (дәнли битки) мәһсулу нәзәрдә тутулур.
Гејд олунмуш сөзләрдән, ашағыдакы шејләр нәзәрдә тутулур: гызыл, ҝүмүш, дәвә, инәк, гојун, буғда, арпа, хурма вә кишмиш.
Һәмчинин бу малларын зәкаты ашағыда гејд олунмуш сәккиз јердә мәсрәф олунмалыдыр:
Јохсуллар, мискинләр, зәкаты јығыб мүһасибә едәнләр, зәкат вермәклә гәлбләри ислама доғру јөнәләнләр, гулларын (алыныб азад едилмәси), борҹлулар, Аллаһ јолунда (хејријјә ишләр ҝөрмәк) вә сәфәрдә (пулу гуртарыб) јолда галанлар.
86. Фитр бајрамы ахшамынын әввәлиндән, бајрам ҝүнүнүн фитр намазы вахтынадәк ҝүндәлик јемәјин фитрә зәкатыны ајрымаг ваҹибдир. Амма фитр намазыны гылмајанлар, фитрә зәкатыны бајрам ҝүнүнүн Зөһр вахтынадәк верә биләрләр.
87. Малын вә фитрә зәкатынын гаршысыны алмаг һаггында тә᾽кид олунмуш һарам ишләрдәндир. Бу сөздән исә гејд олунмуш ики мал һүгугуну өдәмәмәк вә ја онлары өз ваҹиб вахтындан тә᾽хирә салмаг нәзәрдә тутулур.
88. Һәзрәт Мәһәммәдин (с) Әһли-бејтинә (ә) мәхсус олан малын хүмсуну (бешдә бирини) ајырыб вермәк ваҹибдир. Хүмс он икинҹи Имамын (ә.ҹ) гејбә чәкилдији дөвранда да о һәзрәтин (ә.ҹ) мүлкү сајылараг онун (ә) ҹанишинләринә верилмәлидир. Хүмс мүәјјән шәртләр әсасында ашағыдакы шејләрдән ајырылмалыдыр.
1-Мүһарибә гәнимәтләри;
2-Мә᾽дәнләр;
3-Хәзинә; (јә᾽ни тапылмыш ләл-ҹәваһират вә с.)
4-Сујун алтына ҝирмәклә (вадалазлыг етмәклә) әлдә едилән ҹәваһират;
5-Зимми[3] кафирин мүсәлмандан алдығы торпаг саһәси;
6-Саһиб вә мигдары мүәјјән олунмајан һарам гатышмыш һалал мал;
7-Инсанын иллик мәхариҹиндән артыг ҝәлән һәр нөв тиҹарәт вә гејри-тиҹарәт фајдалары;
Гејд етмәк лазымдыр ки, имкан олан һалда хүмсу тәрк етмәк вә ја ону тә᾽хирә салмаг һаггында тә᾽кид олунмуш һарам ишләрдән сајылыр.
89. Һәҹҹәтул-ислам әмәлини јеринә јетирмәк ваҹибдир. Бу исә ислам шәриәтинин ҝөстәришинә әсасән һәр бир мүкәлләфин мүәјјән шәртләр әсасында өмрүндә бир дәфә Зул-һиҹҹә ајында мүгәддәс Мәккә вә саир јерләрә ҝедәрәк һәҹҹ әмәлини јеринә јетирмәсиндән ибарәтдир. Белә бир һәҹҹ әмәли үч нөвдүр:
1. Тәмәтте;
2. Ифрад;
3. Гиран.
Гејд олунмуш һәҹҹи үч нөвү нијјәт вә бир сыра әмәлләрдә бир-бири илә фәргли олсаларда, үмумијјәтлә бир-биринә бәнзәјир.
Бу ваҹиб әмәл он мүгәддимә вә шәртдән, һәмчинин он үч һиссәдән ибарәтдир ки, онлары сыра илә гејд едирик:
Һәҹҹин мүгәддимә вә шәртләри беләдир.
1-Һәдди-бүлуға чатмаг;
2-Ағыллы олмаг;
3-Мәхариҹ бахымындан имканлы олмалы;
4-Бәдән бахымындан имканыл (сағлам) олмалы;
5-Вахт (заман) бахымындан имканлы олмаг;
6-Јолда бир манеәнин олмамасы;
7-Бу сәфәрин бәдәнә зијан вә зәрәрли олмамасы;
8-Бу сәфәрин онун үчүн һәддиндән артыг әзијјәт олмамасы;
9-Бу сәфәрин даһа әһәмијјәтли олан диҝәр бир ваҹиб әмәлин тәрк едилмәсинә сәбәб олмамасы;
10-Бу сәфәрин һарам бир иш илә бирҝә олмамасы;
Һәҹҹ әмәләнин һиссәләри исә беләдир:
1-Еһрам;
2-Әрәфат чөлүндә дајанмаг;
3-Мәш᾽әрул-һәрамда дајанмаг;
4-Ҹәмәрәни (шејтаны) дашламаг;
5-Гурбан кәсмәк;
6-Минада башы гырхдырмаг вә јахуд сач вә ја дырнагдан бир аз кәсмәк;
7-Тәваф;
8-Тәваф намазы;
9- Сә᾽ј (Сәфа вә Мәрвә дағлары арасында гачмаг);
10-Ики вә ја үч ҝеҹә мүддәтиндә Минада галмаг;
11-Мина ҝүнләриндә ҹәмәрәләри дашламаг;
12-Ниса тәвафы;
13-Ики рәкәт тәваф намазы.
Гејд етмәк лазымдыр ки, һәр һансы бир јол илә инсана ваҹиб олмуш һәҹҹ әмәләни тәрк етмәк, ону тә᾽хирә салмаг, һәмчинин ваҹиб өмрә әмәлини тәрк етмәк, һаггында чохлу тә᾽кидә олунмуш һарам ишләрдән сајылыр.
90. Тәмәттө᾽ өмрәсини јеринә јетирмәк ваҹибдир. Бу исә ислам шәриәтинин ҝөстәришинә әсасән һәр бир инсанан өмрүндә бир дәфә ваҹиб олан әмәлдән ибарәтдир. Белә ки, бу әмәлин ваҹиблији тәмәттө᾽ һәҹҹинин ваҹиб олмасы илә бирҝә онун әмәли, тәмәттө᾽ һәҹҹинин әмәли илә бирҝә, һәмчинин онун шәртләри дә тәмәттө᾽ һәҹҹинин шәртләри кимидир.
Тәмәттө᾽ өмрәси беш әмәлдән ибарәтдир:
1-Еһрам;
2-Тәваф;
3-Ики рәкәт тәваф намазы;
4-Сә᾽ј;
5-Тәгсир.
91. Мүфрәдә өмрә әмәләни јеринә јетирмәк ваҹибдир. Бу исә Мәккә шәһәри сакинләри вә онун әтрафынын мүәјјән зонасында јашајанлар үчүн өмүрләриндә бир дәфә мүәјјән шәртләр әсасында ваҹиб олан ибадәтдән ибарәтдир.
Бу әмәл једди һиссәдән ибарәтдир ки, тәмәттө᾽ өмрәсинин беш әмәлинин үзәринә Ниса тәвафы вә онун ики рәкәт намазыны әлавә етмәклә дүзәлир.
92. (Пул васитәси илә) әҹир алмаг, һәҹҹәтул-исламын батил олмасы, нәзир вә шәрт етмәк, һәмчинин саир јолларла мүкәлләфә ваҹиб олмуш һәр бир һәҹҹ вә өмрә әмәлләрини јеринә јетирмәк ваҹиб сајылыр.
93. Һәдијјә олмуш һәҹҹи гәбул етмәк ваҹибдир. Белә ки, бир нәфәрә сән «сән һәҹҹә ҝет, хәрҹин мәним өһдәмдәдир» сөзү дејилсә, бу сөзү дејән шәхс е᾽тибарлы олдугда мүкәлләфә бу тәклифи гәбул едиб тә᾽јин олунмуш заманда һәҹҹә ҝетмәси ваҹиб сајылыр.
94. Һәр бир мүкәлләфә бә᾽зи ҝүнаһ ишләри әнҹам вердикдә кәффарә вермәси ваҹибдир. Кәффарәјә сәбәб олан ҝүнаһлар вә онларын һәр биринин мигдары ислам шәриәтиндә мүәјјән олмушдур. Кәффарәләр ибадәтләр кими олдуғу үчүн онларын һамысыны гүрбәт нијјәти илә вермәк лазымдыр. Бурада кәффарәнин сәбәбләри вә мигдары барәдә сөз ачмаг мүнасибдир.
95. Бир мүсәлманы сәһвән өлдүрән шәхс, онун дијәсини вермәкдән әлавә мүртәбә кәффарәси дә вермәлидир. Белә ки, бир гул азад етмәли, буну баҹармадыгда ики ај ардыҹыл оруҹ тутмалы, буну да баҹармадыгда алтмыш јохсулу дојуздурмалыдыр.
96. Рамазан ајы оруҹунун бир ҝүнүнү һеч бир үзүрү олмадан вә биләрәкдән јејән шәхс, мүхәјјјәрә кәффарәси вермәлидир. Белә ки, јухарыда гејд олунмуш үрәјинин истәдији үч ишдән бирини јеринә јетирмәлидир.
97. Рамазан ајы оруҹунун гәзасыны һеч бир үзрү олмадан ҝүнортадан сонра ачан шәхс, он нәфәр јохсула јемәк вермәли, буну баҹармадыгда исә үч ҝүн оруҹ тутмалыдыр. Бу исә мүрәттәбә кәффарәси адланыр.
98. Зиһар кәффарәси ваҹибдир. Зиһар дедикдә бир кишинин өз һәјат јолдашына ону өзү үчүн һарам етмәк нијјәти илә «сәнә јахынлашмаг мәним үчүн анама јахынлашмаг кимидир» сөзүнү демәсиндән ибарәтдир. Белә бир сөзү демәк һарам олса да тәлаг сајылмаз, лакин онун үчүн кәффарә вермәлидир. Белә ки, бир гул азад етмәли, буна имканы олмадыгда алтмыш јохсулу дојуздурмалы, буну баҹармадыгда исә ики ај ардыҹыл олараг оруҹ тутмалыдыр.
99. Өзүнүн шәр᾽и нәзир вә ја әһдини сындыран шәхсин Рамазан ајы кәффарәси вермәси ваҹибдир. Белә ки, бир гул азад етмәк, ардыҹыл олараг ики ај оруҹ тутмаг вә ја алтмыш јохсулу дојуздурмаг кими үч әмәлдән бирини јеринә јетирмәлидир.
100. Јахын адамлары вә ја гоһум-әгрәбасынын мүсибәтиндә башынын түкүнү гајчы вә ја башга шејләрлә кәсән гадынын Рамазан ајы кәффарәси вермәси ваҹибдир.
101. Өзүнүн шәр᾽и андыны сындыран шәхсин кәффарә вермәси ваҹибдир. Белә ки, ја бир гулу азад етмәли, ја он нәфәр јохсула јемәк вермәли јахуд да он нәфәр јохсула палтар вермәлидир. Бунлара имканы чатмадыгда исә үч ҝүн оруҹ тутмалыдыр.
102. Өз әри вә ја гоһумларынын мүсибәтиндә сачыны јолан гадынын (анды сындырмаг кими) кәффарә вермәси ваҹибдир. Чүнки гадына әр вә ја гоһум-әгрәбасынын мүсибәтиндә сачларыны јолуб, үзүнү ҹырмаг вә өзүнү гана бојамағы һарам сајылыр.
103. Өз өвлады вә ја һәјат јолдашынын мүсибәтиндә палтарыны ҹыран кишијә (анды сындырмаг кими) кәффарә вермәси ваҹибдир. Чүнки белә ишләр киши үчүн һарамдыр.
104. Бир мүсәлманы биләрәкдән вә зүлм олараг өлдүрән шәхсә ҹәм кәффарәси вермәк ваҹибдир. Белә ки, һәм бир гулу азад етмәли, һәм ардыҹыл олараг ики ај оруҹ тутмалы, һәм дә алтмыш јохсулу дојуздурмалыдыр. Пул тапылмадыгда исә галан ики әмәли јеринә јетирмәлидир.
105. Рамазан ајынын бир ҝүнлүк оруҹуну биләрәкдән вә һеч бир үзүрү олмадан һарам јемәк, шәраб ичмәк вә ја зинакарлыг кими һарам бир ишлә ачан шәхсә, ҹәм кәффарәси вермәк ваҹибдир.
106. Рамазан ајынын оруҹуну имкансызлыг вә ја һәддиндән артыг әзијјәтә ҝөрә ачан гоҹа киши, гоҹа арвад вә сусузлуг хәстәлији олан шәхсләрин кәффарә вермәси ваҹибдир. Һәмчинин Рамазан ајынын оруҹу, өзү вә ја көрпәси үчүн зијанвериҹи олдуғундан оруҹуну ачан һамилә гадын вә ја сүд верән ананын да кәффарә вермәси ваҹибдир. Белә ки, онларын һәр биринин ҝүндәлик кәффарәси бир мүдд (јә᾽ни тәгрибән 750 гарм), ајлыг кәффарәси исә ијирми ики кило јарым јемәк (буғда вә с.)-дан ибарәтдир. Гејд етмәк лазымдыр ки, һәҹҹ вә ја өмрә әмәлләриндә мөһрим шәхсә һарам олан бир чох ишләри әнҹам вермәјин дә кәффарәси вардыр. Лакин онларын һамысы Аллаһ евинин зәвварларына аиддир. Бу мәсәләләр һәҹҹ әмәлләри адлы китабда гејд олундуғу үчүн бурада онлардан сөз ачмырыг.
107. Әмр бе мә᾽руф – јә᾽ни халгы имкан дахилиндә вә мүәјјән шәртләр әсасында Аллаһын ваҹиб етдији ишләрә вадар етмәк ваҹибдир. (Мүәјјән шәртләр исә ашағыдакылардан ибарәтдир:)
Биринҹи: Әввәл меһрибан даһа сонра аҹыглы данышыг;
Икинҹи: Меһрибанлыгла иҹбари әмәл, даһа сонра гејри-меһрибанлыг иҹбаријјәти;
Үчүнҹү: Даһа сонра јараламаг вә өлдүрмәјә сәбәб олан шиддәтли әмәлләрин һәјата кечирилмәси.
Гејд етмәк лазымдыр ки, биринҹи мәрһәлә мүтләг шәкилдә бүтүн ҹамаата, икинҹи мәрһәлә јалныз дини рәһбәрин иҹазәси илә, үчүнҹү мәрһәлә исә мәһз ислам һакиминин вәзифәси олараг ваҹиб сајылыр.
108. Нәһј әз мүнкәр – јә᾽ни халгы ислам дининда һарам олан ишләрдән әмр бе мә᾽руф мөвзусунда гејд олунмсуш мәрһәләләр әсасында чәкиндирмәк ваҹибдир.
Имкан оларкән вә гаршыда һеч бир манеәнин олмамасы һалларында нәһј әз мүнкәри тәрк етмәк, һаггында тә᾽кид олунмуш һарам ишләрдән сајылыр.
109. Хәбәри вә имканы олан һалда илаһи диндә вүҹуда ҝәлмәк истәјән һәр нөв бид᾽әтин гаршысыны алмаг ваҹибдир. Һәмчинин белә бир бид᾽әт вүҹуда ҝәлдикдән сонра ону арадан апармаг да ваҹиб сајылыр.
110. Истәр кафирләр, истәрсә дә ислам ады илә ислам дининин һәгигәтләри илә мүбаризәдә олан ислам дүшмәнләринин мәдәни, сијаси вә игтисади јүрүшләринин гаршысыны алмаг ваҹибдир.
111. Ҹан вә мал бахымындан зијан ҝөрдүкдә белә мө᾽минләр вә хүсусилә алимләрин дин һөкмләринин мәһв олмасы, бид᾽әтин јаранмасы, дин әлејһинә олан ганунларын јајылмасы һәмчинин дини мүгәддәсләрә гаршы һөрмәтсизлик вә пис ишләрин јајылмасы гаршысында сүкут етмәси һарамдыр. Әлбәттә бунда даһа бөјүк бир ејбин (зијанын) гаршыда олмасы һалларында сүкут етмәјин һеч бир ејби јохдур.
112. Һәр бир мүкәлләфә истәр абадлыг, истәрсә дә сәһралыгда тәхәлли һалында үзү вә ја архасы гибләјә тәрәф отурмасы һарамдыр.
113. Һејзли вә нифаслы гадын, һәмчинин дәстәмазы олмајан шәхсләрин әли вә ја бәдәнләрини Гур᾽ани-кәримин хәтти, мүбарәк Аллаһ ады, мугәллибәл-гулуби вә-әбсар (әрә) Халигус-сәмавати вәл әрз (әрә) вә Бариун-нәсәмат (әрә) кими Аллаһа мәхсус олан сифәтләр, һәмчинин һәзрәт Пејғәмбәр (с) вә о һәзрәтин (с) мә᾽сум Әһли-бејти олан имамларын (ә) мүбарәк адларына тохундурмаг һарамдыр. Бу мәсәлә барәсиндә исә мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.
114. Ҹәнабәтли, һејзли вә нифаслы шәхсләрин мәсҹидләрдә отурмаг вә ја һәр нөв дајанмасы һарамдыр. Бу барәдә бүтүн мәсҹидләр бәрабәрдир (ејни һөкмдәдир), амма белә шәхсләрин мәсҹидләрин ичиндән өтүб кечмәсинин ејби јохдур.
115. Гејд олунмуш шәхсләрин Мәккә шәһәриндә јерләшән Мәсҹидул-һәрам вә Мәдинә шәһәриндә јерләшән Мәсҹидул-Нәби (с) мәсҹидләриндән өтүб кечмәси һарамдыр.
116. Ваҹиб сәҹдә ајәси олан Сәҹдә сурәсинин 15-ҹи, Фуссиләт сурәсинин 37-ҹи, Нәҹм сурәсинин 62-ҹи вә Әләг сурәсинин 19-ҹу ајәләринин ҹәнабәтли, һејзли вә нифаслы шәхсләр тәрәфиндән охунмасы һарамдыр. Гејд олунмуш шәхсләрин бу сурәләрин өзүнү охумасынын һарамлығы барәдә исә мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.
117. Һејзли вә нифаслы гадынын намаз гылыб, оруҹ тутмасы, һәмчинин е᾽тикаф үчүн әјләшмәси һарамдыр.
118. Фитр вә Гурбан бајрамлары ҝүнүндә оруҹ тутмаг һарамдыр.
119. Һәҹҹ әмәләрин әнҹам верән, һәмчинин башга шәхсләрин Минада Тәшрик – (јә᾽ни Зул-һиҹҹә ајынын 11-12 вә 13-ҹү) ҝүнләри оруҹ тутмасы һарамдыр.
120. Шә᾽бан ајынын сону вә ја Рамазан ајынын әввәли мә᾽лум олмајан ҝүндә, Рамазан ајынын биринҹи ҝүнү нијјәти илә оруҹ тутмаг һарамдыр.
121. Гадынын өз әринин һүгугуна манечилик төрәдән һалда мүстәһәб оруҹу тутмасы һарамдыр.
122. өвладын валидејнә гаршы әзијјәт вә һөрмәтсизлијә сәбәб олан вахтда (мүстәһәб) оруҹ тутмасы һарамдыр.
123. Сәфәр заманы ваҹиб вә ја мүстәһәб оруҹ тутмаг һарамдыр. Амма филан оруҹун сәфәрдә тутлмасыны нәзир етдикдә исә һарам сајылмыр. Һәмчинин нәзәри ҹәлб едәҹәк һәддә бәдәнә зијанлы олан оруҹун тутулмасы да һарамдыр. Оруҹ һарам олдугда исә батил сајылыр.
124. Намазда тәкәттүф етмәк (јә᾽ни әлләри шәриәт ҝөстәриши вә намазын бир һиссәси билиб бир-биринин үзәринә гојмаг) һарамдыр. Бунун исә јовмијјә (ҝүндәлик) вә гејри-јовмијјә, һәмчинин ваҹиб вә мүстәһәб намазлары арасында һеч бир фәрги јохдур. Бу әмәл илә намазы батил олуб-олмамасы барәдә исә мүхтәлиф нәзәрләр мөвҹуддур.
125. Шәриәт ҝөстәриши вә тә᾽әббүд нијјәти илә мә᾽мумларын (пишнамаза игтида едәнләрин) пишнамазын һәм сурәсини охудугдан сонра амин демәси, һәмчинин пишнамазын өзү вә ја тәк һалында намаз гылан шәхсин бу сөзү (гејд олунмуш нијјәтлә) демәси һарамдыр. Бу сөзлә намазын батил олуб-олмамасы барәдә исә мүхтәлиф нәзәрләр мөвҹуддур.
126. Биләрәкдән вә һеч бир шәр᾽и үзрү олмадан јовмијјә намазларыны батил етмәк (намаз гылан шәхсин сонрадан о намазы јенидән гылмасы нијјәтиндә олуб ону јеринә јетирсә белә) һарамдыр. Буна мисал олараг намазы батил едән һәдәси әсғәр вә ја һәдәси әкбәр, гибләдән дөнмәк, намаздан кәнар бир сөз данышмаг, биләрәкдән гәһ-гәһә илә ҝүлмәк, дүнја ишләри үчүн уҹа сәслә ағламаг, намазын сурәтини бир-биринә вуран бир әмәли јеринә јетирмәк, јемәк-ичмәк вә бу кими ишләрин јеринә јетирилмәсини гејд етмәк олар. Зәрури һаллар исә бу һөкмдән истисна олмушдур.
127. Инсанын она ејни вә ја кифаји тәрздә ваҹиб олмуш ваҹиб бир әмәли јеринә јетирдијинин гаршысында пул алмасы һарамдыр. Буна мисал олараг мејјитә гүсл вериб, намаз гылмаг вә с. бу кими ишләри гејд етмәк олар. Һәмчинин белә бир шәхсин мејјитин вариси вә ја башгаларындан пул алмасы арасында һеч бир фәрг јохдур. Бу мәсәлә барәсиндә мүхтәлиф нәзәрләр мөвҹуддур.
128. Истәр ваҹиб, истәрсә дә мүстәһәб ибадәтләрдә ријакарлыг етмәк һарамдыр. Белә ки, ибади бир әмәли, халгын диггәтини ҹәлб етмәк үчүн јеринә јетирмәк нәзәрдә тутулур. Буну исә јалныз халг нијјәти илә һәм Аллаһ, һәм дә халг нијјәти арасында, һәмчинин бир әмәлин әсли вә ја һиссәләриндә ријакарлыг етмәк арасында һеч бир фәрг јохдур. Буна мисал олараг дәстәмаз аларкән әлин јујулмасы вә ја баша мәсһ едилмәси, һәмчинин намаз гыларкән гираәт (охунуш) вә сәҹдә вә јахуд намазын хүсусијјәтинә аид олан, ону ҹамаатла вә ја мәсҹиддә гылмаг һалларыны гејд етмәк олар. Бир сөзлә десәк, һәр бир ибадәтин гејд олунмуш һаллары, һәмчинин ибадәтин әввәли вә ја ортасында ријакарлыг етмәк, һарам сајылараг о ибадәтин (намазын) батил олмасына сәбәб олур.
129. Ики ҝүндән сонра е᾽тикафын сындырлмасы һарамдыр. Белә ки, үчүнҹү ҝүнүн сүбһ чағындан дөрдүнҹү ҝүнүн ахшамынадәк олан мүддәт нәзәрдә тутулур. Чүнки алтынҹы, доггузунҹу вә беләҹә һәр үчлүкләрин е᾽тикафы ваҹиб сајылыр.
130. Һәҹҹ вә өмрәнин еһрам һалында ашағыда гејд олунмуш ијирми дөрд әмәлдән һәр бирини әнҹам вермәк һарамдыр. Еһрам мүһәррәматы адланан 24 әмәл ашағыдакылардан ибарәтдир:
1- Истәр јер, истәрсә дә һава һејванлары олан вәһши вә суда јашамајан һејванларын овланмасы;
2- Шәһвәтлә гадына тохунмаг вә һәтта шәһвәтамиз бахыш;
3- Өзү вә ја башгасы үчүн истәр әбәди, истәрсә дә мүвәггәти никаһ әгди охумаг вә ја әгдин иҹра олунмасына шаһид дурмаг;
4- Истимна етмәк;
5- Әтирдән истифадә етмәк;
6- Киши үчүн тикилмиш палтар ҝејмәк;
7- Ҝөзә гара сүрмә чәкмәк;
8- Ҝүзҝүә бахмаг;
9- Кишиләр үчүн ајағын үстүнү өртән ҹораб вә ја ајаггабы ҝејмәк;
10- Јалан данышмаг, сөјүш вермәк вә ловғаланмаг;
11- Мүҹадилә етмәк; (јә᾽ни ла вәллаһ вә ја бәла вәллаһ сөзләринә анд ичмәк). Белә ки, истәр доғру, истәрсә дә јалан олараг бир иши (сөзү) тәсдиг вә ја тәкзиб етмәк.
12- Бәдәнә гонмуш һејванлары өлдүрмәк;
13- Бәзәк үчүн бармаға үзүк тахмаг;
14- Гадынын бәзәниб-дүзәнмәси;
15- Крем вә бу кими јағлы шејләрин бәдәнә сүртүлмәси;
16- Һәрчәнд аз олса белә бәдән түкләрини гырхмаг вә ја бу кими јолларла арадан апармаг;
17- Кишинин палтар вә бу кими шејләрлә башыны өртмәси;
18- Гадынларын палтар вә бу кими шејләрлә үзүнү өртмәси;
19- Истәр кәҹавә, истәрсә дә тәјјарә илә сәфәр јолуну ҝедәркән һәрәкәтдә олан һалда кишинин көлҝә алтында дурмасы;
20- Диши јумаг вә ја чыхартмагла белә бәдәндән ганын чыхарылмасы;
21- Әл вә ајаг бармагларын дырнагларынын бүтөв вә ја азаҹыг тутулмасы;
22- Ган чыхмадыгда белә дишин чәкилмәси;
23- Һәрәмдә олан от вә ағаҹлары гырмаг;
24- Еһрам һалында сојуг (хәнҹәр, гылынҹ вә с.) вә ја одлу (түфәнҝ вә с.) кими силаһларла силаһлы олмаг.
Гејд олунмуш әмәлләрин чохунун (еһрам вахты) һарам олмасындан әлавә, кәффарәси дә вардыр вә бу кәффарәләр ислам дининин фигһ елминдә зикр олунмушдур.
131. Биләрәкдән мәсҹидләри, мә᾽сумлар (ә)-ын пак һәрәмләри, Гур᾽анын ҹилди вә ја вәрәгини һәр һансы бир нәҹис илә мурдарламаг һарамдыр. Һәмчинин мә᾽сум имамларын (ә) гәбрләриндән ҝөтүрүлмүш түрбәтин мурдарланмасы она гаршы һөрмәтсизлик сајылдыгда, һарамдыр. Јухарыда гејд олунмуш (мүгәддәс мәканлар вә шејләр) һән һансы бир нәҹислә мурдарландыгда, онлары дәрһал пак етмәк ваҹиб сајылыр.
132. Мәсҹидләри дағыдыб тә᾽тил етмәк, һәмчинин халгын онлардан истифадә етмәсинин гаршысыны алмаг һарамдыр. Лакин мәсҹидләри (тә᾽мир едиб) даһа јахшы бир һала салмаг кими һалларда һарам сајылмыр.
133. Ҹәнабәтли олан вә ја мәсҹидә гаршы һөрмәтсизлик сајылан һалларда кафир, мүшрик вә гејри-мүшрик шәхсләрин мәсҹидә дахил олмасына иҹазә вермәк һарамдыр.
