Cüme, 29.03.2024, 00:28
Приветствую Вас Qonaq | RSS

islam dini

[ Новые сообщения · Участники · Правила форума · Поиск · RSS ]
  • Страница 1 из 1
  • 1
Архив - только для чтения
Модератор форума: Almusavi  
Forum » FORUM-TEKST » İSLAM » ИСЛАМ ШӘРИӘТИНДӘ ВАҸИБ ВӘ ҺАРАМ ӘМӘЛЛӘР (ВАҸИБ ВӘ ҺАРАМ)
ИСЛАМ ШӘРИӘТИНДӘ ВАҸИБ ВӘ ҺАРАМ ӘМӘЛЛӘР
admin Tarix: Çerşenbe axşamı, 01.07.2008, 08:08 | Mesaj # 1
Serjant
Qrup: İdareçi
Mesajlar: 31
Tərif: 0
Status: Xetden kenar
Е᾽ТИГАДА АИД ВАҸИБ ВӘ ҺАРАМ ӘМӘЛЛӘР

Әгидәјә аид һөкмләрин бир дәстәси елә бир һөкмләрдән ибарәтдир ки, инсан зеһниндә о барәдә суал јаранан кими дәрһал һәгигәти тапмағы ваҹиб олуб, онун шәкк вә шүбһә һалында галмасы исә һарам сајылыр. Бу һөкмләр (бизим әгидәмиз) үнваны илә гејд олунмушдур ки, ашағыдакылардан ибарәтдир:

1. Биз каинат хилгәтинин халиги олан «ваҹибул-вүҹуд» (варлығы ваҹиб олан) Аллаһын варлығына инаныр, һәмчинин Онун мүгәддәс затынын јеҝанәлији, Заты ҹамал вә ҹәлал сифәтләриндә һеч бир шәрикинин олмамасына инанырыг. Јә᾽ни «Ла илаһә илләллаһ» (Аллаһдан башга ајры бир мә᾽буд јохдур).

2. Биз Аллаһ-тааланын «ҹәлал» вә «ҹәмал» сифәтләринә инанырыг. «Ҹәлал» сифәтләриндән мәгсәд, Онун мүгәддәс затынын һәр бир ејбдән узаг олмасы, «ҹәмал» сифәтләриндән исә мәгсәд Онун мүгәддәс Затынын бүтүн ҝөзәл вә камал (үстүн) сифәтләрә малик олмасындан ибарәтдир.

3. Биз үмуми рисаләт вә пејғәмбәрлијә инанырыг; белә ки, Аллаһ-таала бәшәријјәт үчүн онларын өзүндән бир сыра пејғәмбәрләр вә онларын васитәси илә асимандан (мүәјјән) китаблар ҝөндәрмишдир. Һәмчинин инсанлар ҹәмијјәтини һидајәт етмәк, тә᾽лим вә тәрбијәләндирмәк үчүн дин (шәриәт) ҝөндәрмишдир. Биз Гур᾽ани-кәримдә ады ҝәлмиш пејғәмбәрләрә ајдын, адлары чәкилмәмиш пејғәмбәрләрә гаршы исә иҹтимаи шәкилдә инанырыг.

4. Биз Әрәб, Гүрејш тајфасы, Мәккә вә Мәдинә әһлиндән олан һәзрәт Мәһәммәд ибни Әбдиллаһ (с)-ин рисаләт вә пејғәмбәрлијинә инанырыг. Һәмчинин О һәзрәтин (с) сонунҹу пејғәмбәр, дини вә китабынын исә сонунҹу дин вә китаб олдуғуна инанырыг. Белә ки, бәшәријјәтин О һәзрәтдән сонра ајры бир пејғәмбәр вә динин ҝәлмәсинә еһтијаҹы јохдур. Чүнки онун ҝәтирдији дин (шәриәт), инсанларын бу дүнјада јашадығы мүддәтдә һәр нөв фәрди, иҹтимаи, мадди вә мә᾽нәви еһтијаҹларыны өдәјән бүтүн һөкмләрә шамилдир. Бу мәтләбин фәрз едилмәси бә᾽зиләринин ағлына сығмаса да, онун шиә дини бахымындан һеч бир ејби јохдур.

Чүнки һәзрәт Мәһди (ә.ҹ) зүһур етдикдән сонра пејғәмбәрлик мәгамындан башга сонунҹу Пејғәмбәрин (с) бүтүн ихтијарлары вә вәзифәләринә малик олаҹаг вә о ҹүмләдән илаһи һөкмләрин вилајәтини әлдә едәрәк заман вә халгын еһтијаҹлары әсасында онлары дәјишдирәҹәкдир.

5. Биз ахирәт аләми вә ҹисмани гајыдыша (мә᾽ада) инанырыг. Белә ки, дүнјаја ҝәлиб өлмүш бүтүн инсанлар, бу мадди аләм дағылдыгдан сонра бир даһа бу мадди тәбиәтдән кәнар бир аләмдә дириләҹәк, һәмчинин Мәһшәр адлы бир јердә вә Гијамәт ҝүнү адлы бир заманда Аллаһ-таала гаршысында һазыр олаҹагдыр. Шүбһәсиз белә бир бөјүк вә мисилсиз һадисәдә бүтүн мәләкләр, ҹинләр вә һејванлар белә һазыр олаҹагдыр.

6. Биз һәзрәт Пејғәмбәрдән (с) сонра тәшрии᾽ (шәр᾽и) вә интисаби (Аллаһ тәрәфиндән сечилмә) хилафәт вә имамәтә инанынырг. Белә ки, һәзрәт Мәһәммәд (с) вәфат етмәздән габаг, Аллаһ-таланын ҝөстәришинә әсасән өзүндән сонра ҹанишинлик вә ислам үммәтинин рәһбәрлији үчүн мүәјјән шәхсләри нөвбә илә тә᾽јин етмишдир. Һәмчинин шүбһәсиз О һәзрәт (с) бу ағыр вә мүһүм олан вәзифәни әнҹам вермәмиш дүнјадан ҝетмәмишдир.

7. Бизим әгидәмизә ҝөрә һәзрәт Пејғәмбәр (с) өз вәфатындан сонра ҹанишинлији өз Әһли-бејтиндә олан он ики мүәјјән шәхси Аллаһ-тааланын тә᾽кидли ҝөстәришинә әсасән хилафәт үчүн тә᾽јин етмишдир ки, онларын биринҹиси һәзрәт Пејғәмбәрин (с) әмиси оғлу Әли ибни Әбу Талибдир (ә). Галан он бир имам исә һәзрәт Әли (ә) вә гызы һәзрәт Фатимәнин (с) ашағыдакы өвладларындан ибарәтдир:

Һәсән ибни Әли, Һүсејн ибни Әли, Әлијјибнил Һүсејн, Мәһәммәд ибни Әли, Ҹә᾽фәр ибни Мәһәммәд, Муса ибни Ҹә᾽фәр, Әлијјибни Муса, Мәһәммәд ибни Әли, Әлијјибни Мәһәммәд, Һәсән ибни Әли вә Мәһәммәд ибни Һәсән Мәһди (ә). Он бир имамын хилафәт дөвраны Һиҹри-гәмәри тарихи илә 260-ҹы иләдәк давам етмишдир, гејб пәрдәси архасында олан он икинҹи имамын рәһбәрлији исә индијәдәк давам етмәкдәдир. Белә ки, Аллаһ-таала истәдији вахт зүһур едәрәк дүнјаны әдаләтлә долдураҹагдыр.

8. Бизим әгидәмизә ҝөрә һал һазырда мүсәлманлар әлиндә олан Аллаһын бөјүк китабы Гур᾽ани-мәҹид, Аллаһ-таала тәрәфиндән ислам Пејғәмбәринин (с) мүбарәк гәлбинә назил олмуш јеҝанә вә әбәди бир мө᾽ҹүзәдир. Белә ки, бу мүгәддәс китабда нә сурә вә ајә ады илә гејри-илаһи бир сөз артырылмыш, нә дә ондан бир сурә вә ја ајә азалдылмышдыр. Һәмчинин бу мүгәддәс китаб һеч бир јол илә тәһриф олунмамышдыр.

Гејд етмәк лазымдыр ки, әгидәјә аид һөкмләрдән диҝәр бир һиссәси исә һаггында тәдгигат апарылмасы ваҹиб олмајн һөкмләрдән ибарәтдир. Һәтта бу кими мәсәләләрдә шәкк һалында галмаг ҹаиздир. Лакин тәригат (сорғу-суал вә с.) үзүндән бу барәдә аҝаһлыг тапан шәхсин өз әгидәләрини онларын әсасында тәнзим етмәси ваҹибдир. Һәмчинин бу кими мәсәләләри дәлилсиз вә шүбһә нијјәти илә инкар етмәк ҹаиз дејилдир. Бу кими һөкмләр исә ашағыдакылардан ибарәтдир:

9. Бизим әгидәмизә әсасән, Аллаһ-таала ҹисм дејил, башга шејләрдән тәшкил (тәркиб) тапмамышдыр. Онда һеч бир дәјишиклик баш вермәз вә Онун сифәтләри затындан ајры дејилдир. О заман вә мәкана бағлы дејил, бириндән доғулмамыш вә бири ондан доғулмамышдыр. О мүгәддәс Аллаһ ваҹибул-вүҹуддур ки, Онун затынын һәгигәтини дәрк етмәк, һәр бир ағыллы шәхсин ихтијары вә дәрракәсиндән кәнардыр. Истәр пејғәмбәрләр, истәр мәләкләр, истәрсә дә дүнја алимләри бу ишдән аҹиздирләр.

10. Биз мәләкләрин вүҹуду, исмәти (ҝүнаһсызлығы) вә Аллаһын ирадәси илә дүнјада ҝениш истиласына инанырыг. Гур᾽ани-кәримдә исә онларын каинатда мүхтәлиф истила вә мә᾽муријјәтләриндән чохлу сөз ачылмышдыр. Бизим әгидәмизә әсасән онлары вә хүсуси илә адлары Гур᾽ани-кәримдә зикр олунмуш мәләкләри инкар етмәк, күфрә сәбәб олур, һәмчинин истәр бир ҹинс, истәрсә дә мүхтәлиф олан ҹин вә шејтанларын варлығына инанырыг.

11. Биз Аллаһ-таала тәрәфиндән сонунҹу пејғәмбәр һәзрәт Мәһәммәддән (с) габагкы илаһи пејғәмбәрләрә назил олмуш бүтүн асимани китаблара инанырыг. Белә ки, Гур᾽анда адлары чәкилмиш китаблара гаршы ајдын, Гур᾽анда адлары чәкилмәјән китаблара гаршы исә иҹтимаи шәкилдә инанырыг.

12. Биз «вәһј»-ә инанырыг. Јә᾽ни илаһи пејғәмбәрләрин Аллаһ-таала илә мә᾽нәви вә ҝизли рабитәси, һәмчинин бүтүн илаһи дин вә асимани китабларын Аллаһ тәрәфиндән вәһј јолу илә инсанлара чатдырылмасына инанырыг. Илаһи пејғәмбәрләр бундан башга бир сыра һөкмләр вә елмләри дә Аллаһ-тааладан алыб, халга чатдырмышлар. Онларын вәһји исә үч нөв олмушдур:

Биринҹи: Илаһи кәламын заһири һиссијјат үзвләри јолу илә дејил, мәһз пејғәмбәрин гәлбинә өтүрүлмәси;

Икинҹи: Илаһи кәламын бир шеј ҝөзә ҝөрүнмәдән гулағына јетирилмәси;

Үчүнҹү: Вәһј мәләјинин пејғәмбәрә назиһ олараг, Аллаһ кәламыны бир баша олараг она јетирмәси:

Һәр үч нөвүн бүтүн пејғәмбәрләр һаггында онларын дәрәҹәләри, заманлар, мәканлар вә вәһј олунан сөзләрин бир-бириндән фәргли олмасы илә һәјата кечмәси мүмкүндүр.

13. Бизим әгидәмизә ҝөрә бүтүн илаһи пејғәмбәләр дини ишләрдә һәр нөв ҝүнаһ, хәта вә сәһвдән мә᾽сумдурлар. Белә ки, истәр ушаглыг, истәрсә дә сонракы һәмчинин истәр пејғәмбәрликдән габаг, истәрсә дә ондан сонра дөвранларда онлардан һеч бир бөјүк вә ја кичик ҝүнаһ баш вермәз.

Илаһи пејғәмбәрләр Аллаһ-таала тәрәфиндән һөкмләри өјрәнмәк вә ону халга данышыг вә ја јазы јоллары илә чатдырмагда сәһвә јол вермәзләр. Һәмчинин онларын (илаһи һөкмләри) ҹәмијјәт арасында да иҹра етмәк, шәхси әмәлләр вә фәрди тәгва һаллары да бу гәбилдәндир.

14. Биз һәзрәт Пејғәмбәр (с), мә᾽сум имамлар, һәмчинин онларын һәр бир сәһабә вә јахынлары мәләкләр вә с. мүгәддәсләр һаггында «ғүлув» етмәји, истәр ағыл, истәрсә дә шәриәт бахымындан тә᾽кидлә һарам билирик. «Ғүлув» исә әгидә бахымындан онларын һәгиги һәддини ашмагдан ибарәтдир ки, ашағыдакылардан ибарәтдир:

1. Аллаһ-тааланын вүҹудуну инкар едәркән онлары Аллаһ билмәк;

2. Һәм Аллаһ, һәм дә онлары мүстәгил шәкилдә Аллаһ билмәк;

3. Мәсиһиләрин Иса (ә) барәдә дедикләри шәрикә гаил олмаг;

4. Онларын Аллаһа мәхсус олан бә᾽зи сифәтләр малик олмасыны билмәк; мәсәлән ҝөјләр вә јерин халигијјәти, инсанлар вә һејванларын јараданы, бүтүн дириләрә рузи верән, ҹанлы вә гејри-ҹанлылары дирилдиб, өлдүрмәк вә с. бу кими хүсусијјәтләри гејд етмәк олар. Гејд етмәк лазымдыр ки, «ғүлув» чох вахтлар күфрә сәбәб олур.

15. Биз һал һазырда мүсәлманлар әлиндә олан мүгәддәс Гур᾽ани-мәҹидин тәһриф олмамасына инанырыг. Белә ки, бу мүгәддәс китаб, вәһј мәләјинин Аллаһ-таала тәрәфиндән һәзрәт Пејғәмбәрин (с) мүгәддәс гәлбинә назил етдији, О һәзрәтин (с) мүсәлманлара јетирдији, Гур᾽ан катибләри васитәси вә даһа сонра саир катибләр васитәси илә јазылараг мүсәлманларын ихтијарында гојулан вә тәһриф олунмадан әлдән-әлә мүсәлманлар васитәси илә бизә чатмыш китабдан ибарәтдир. Бу Гур᾽андан нә бир сурә вә ја ајә азалмыш, нә дә она бир ајә вә ја сурә артырылмышдыр.

Бәли, бу нурани китаб О һәзрәтин мүбарәк гәлбинә нази олан, «лөвһи-мәһфузда» мөвҹуд олан вә «лөвһи-мәһфузда» мөвҹуд олан исә Аллаһ-тааланын әзәли елминдә мөвҹуд олан бир һәгигәтдир.

16. Бизим әгидәмизә ҝөрә он икинҹи имам Мәһәммәд ибни Һәсән Әл-һөҹҹәт (ә.ҹ), һәзрәт имам Һәсәни Әскәринин (ә) әсриндә о һәзрәтин (ә) белиндән дүнјаја ҝәлмиш вә о һәзрәтин (ә) вәфатында габаг Аллаһ-таала тәрәфиндән вә һәзрәт Пејғәмбәрин (с) ҝөстәришинә әсасән, јер үзүндә бүтүн мәләкләр үчүн имам вә рәһбәрлијә сечилмиш вә о замандан индијәдәк гејб пәрдәси архасында олараг вилајәт вә имамәт вәзифәси, һәмчинин ҹәмијјәтин илаһи һакимијјәтинин гејб ишләринә јијәләнмәкдәдир. Аллаһ-тааланын мәшијјәти олдугда исә дүнјаны әдаләтлә долдурараг ону ҝөзәл вә үрәјәјатан бир мәкана чевирәҹәкдир.

17. Бизим әгидәмизә ҝөрә ислам Пејғәмбәри (с) илаһи тә᾽лим васитәси илә бүтүн дини һөкмләр, динин әсаслары вә әмәлләри, бүтүн Гур᾽ан сиррләри вә маарифи, һәмчинин өзүндән габагкы пејғәмбәрләрә назил олмуш китаблардан, пејғәмбәрлији әсриндә мөвҹуд олан бүтүн елмләр, гаршылашдығы бүтүн елми суаллар вә тәсәввүр вә дәрк едилмәси бизим дәркимиздән кәнар олан бүтүн елмләр вә гејби хәбәрләрдан аҝаһ олмушдур. Һәмчинин О һәзрәтин (с) мә᾽сум ҹанишинләри барәдә дә белә бир әгидәјә бағлыјыг.

18. Биз Аллаһ китабы олан Гур᾽ани-мәҹидин һөҹҹәт олмасына инанырыг. Јә᾽ни мүәјјән шәраитлә Гур᾽ан заһиринин дәлаләт етдији һәр һансы бир дини әсас, әмәл вә ја елми гәбул етмәк лазым, онлары рәдд етмәк исә һарам сајылыр.

19. Биз ислам пејғәмбәри һәзрәт Мәһәммәдин (с) сүннәтинин (давранышынын) һөҹҹәт олмасына инанырыг.

Сүннәт Гур᾽ани-кәримдән әлавә һәзрәт Пејғәмбәрин (с) дини һөкмләр вә илаһи маариф ады илә бәјан етдији кәламындан ибарәтдир. Һәмчинин бизим әгидәмизә ҝөрә, мә᾽сум имамлар (ә) О һәзрәтин сүннәтини (давранышыны) нәгл вә бәјан едәнләрдир. Һәмчинин һәзрәт Пејғәмбәрин (с) сүннәти там шәкилдә вә олдуғу кими О һәзрәтдән (с) мә᾽сум имамлара чатмышдыр ки, мәһз онларын васитәси илә башгаларына чатан сүннәт һәр нөв хатаркарлыг, тәһриф вә шүбһәдән кәнардыр. Аллаһ-таала гијамәт ҝүнүндә бүтүн инсанлары Гур᾽ан вә сүннәт васитәси илә сорғу-суала чәкәҹәк вә онлардан һесаб чәкәҹәкдир. Инсанлар да өз иддиаларыны исбат етмәк вә ја өзләрини сәһвләрдән тәмизә чыхартмаг үчүн бу ики һөҹҹәтә үз ҝәтирәҹәкләр.

20. Биз сағлам ағыл вә гәти идракын һөҹҹәт (сүбут) олмасына инанырыг. Белә ки, һәр бир инсанын әгидә вә әмәлләрин јахшылыг вә пислијинә гаршы гәти идракы, Гур᾽ани-кәрим вә Пејғәмбәрин (с) сүннәти кими мөһкәм дәлил вә сүбут сајылыр. Гијамәт ҝүнү Аллаһын әдаләт мәһкәмәсиндә дә ағыл, инсанын әнҹам вердији бүтүн хејир ишләрә, һәмчинин саваблар вә онун бүтүн ҝүнаһлары барәдә мәһкумијјәт вә ҹәзаланма сәнәди олаҹагдыр.

21. Биз варлыг аләминин заман бахымындан сонрадан вүҹуда ҝәлмәсинә инанырыг. Јә᾽ни Аллаһ-таала аләмин бүтүн варлыгларыны өз уҹа ирадә вә мәшијјәти илә мүтләг олан јохлугдан вүҹуда ҝәтирмишдир. Аллаһ-таалаын мүгәддәс заты әзәли олан ваҹибул-вүҹуд, ондан башгаларынын варлығы исә мүмкинул-вүҹуд»дур. Белә ки, Аллаһ-таала олдугҹа ондан башга һеч бир шеј (варлыг) олмамышдыр.

22. Биз инсанын ихтијар үзүндән әнҹам вердији ишләри барәдә «әмрун бәјнәл-әмрәјн» әгидәсинә бағлыјыг. Белә ки, онун әнҹам вердији һәр бир ишдә һәм өзүнүн һәм дә Аллаһын ролу вардыр. Ондан ирадә вә һәрәкәт, Аллаһ-тааладан исә мүгәддимә вә әмәлдә көмәкдир.

Инсан сырф шәкилдә мүстәгил дејилдир. Јә᾽ни онун ирадә вә истәји әнҹам вердији ишләрин там сәбәби вә Аллаһ-тааланын онун ишләриндә һеч бир ролунун олмамасы кими дејилдир. Бу исә «тәфвиз» (инсанын Аллаһдан там шәкилдә ајры вә мүстәгил олмасы) адланыр. Һәмчинин Аллаһ-таала ирадәси дә онун ишләриндә там ихтијар дашымыр. Белә ки, инсан өз ишләриндә ихтијар вә ирадәдән мәһрум олараг, бајраг үзәриндә күләк васитәси илә һәрәкәт едән шәкил кими дејилдир. Бу исә «ҹәбр» (инсанын өз ишләриндә һеч бир ихтијара малик олмајыб, мәҹбуријјәт үзүндән иш ҝөрмәси) адланыр. Елә буна ҝөрә дә «әмрун бәјнәл-әмрәјн» инсан вә Аллаһын онун ихтијары үзүндән һәјата кечән ишләриндә тәквини шәрик олмасы демәкдир. бу бахымдан һалал вә һарам ишләрин арасында һеч бир фәрг јохдур. Бахмајараг ки, бунлар саир бахымлардан бир-бири илә фәрглидир. Белә ки, Аллаһ-таала һалал ишдән разы, һарам ишдән исә наразыдыр. Һалал ишә фәрман вә ја иҹазә верәрәк, һарам ишә гадаған вә нәһј едир. Јахшы вә һалал иш үчүн саваб, һарам иш үчүн исә әзаб верәҹәкдир.

Бу үстүнлүкләр инсанын ихтијары илә әнҹам вердији ишләрин шәр᾽и бахымындандыр.

23. Бизим «Бәрзәх» аләминә инамымыз вардыр. Бәрзәх дүнја аләми илә Гијамәт арасында олан фасиләдә јерләшән хүсуси бир јердир ки, бу аләм дүнјасыны дәјишмиш бүтүн инсанлар вә оранын ишләрини өһдәсинә алан мәләкләрин галдығы мүвәггәти јериндән ибарәтдир. Бәрзәх аләминдән мүвәггәти Беһишт, Ҹәһәннәм, саваб вә әзаб мөвҹуддур вә ора дахил олан руһлар үч нөвдүр.

1. Ојаг олуб, не᾽мәтләр ичиндә галан халис мө᾽минләрин руһу;

2. Ојаг олуб, әзаб ичиндә галан әсил кафир вә фасигләрин (азғынларын) руһу;

3. «Субат» адланан вә Гијамәт ҝүнүнәдәк өлүмдән сонра јухуја бәнзәр бир һалда галан әгидә вә ағыл бахымындан мүстәзәф олан орта вәзијјәтли инсанлар.

24. Бизим әгидәмизә ҝөрә Гијамәт ҝүнү мүкәлләфләрин һамысындан онларын әгидә вә әмәлләринин һәр бириндән сорғу-суал олунаҹаг вә онларын һәр бири бу барәдә мүһакимәјә чәкиләҹәкләр. Јә᾽ни гадир олан Аллаһ-таала инсанларын шәхси вә фәрди әгидә вә әмәлләриндән сорғу-суал апарараг, онлары мүһакимә едәҹәкдир. Һәмчинин тоһид вә саир дини әсаслардан тутмуш кичик мал вә һүгуглара гәдәр ишләр јохланылараг, онларын һаггында әлаләтлә гәзавәт олунаҹагдыр.

25. Биз Гијмәт ҝүнү мүһакимә вә сорғу-суал заманы шәһадәт вә шаһидләрин олмасына инанырыг. Јә᾽ни ҝүнаһкарлар вә азғын әгидә вә әмәл саһибләри мәһшәр вә гијамәтин горхусундан пејғәмбәрләрин ҝәлиши, онларын тәрәфиндән динин чатдырылмасы вә ја онлара чатмасыны, һәмчинин өзләри үчүн һөҹҹәтин тамамланмасы, ҝүнаһкарлыг вә ја башгаларынын һүгугларына тәҹавүзкарлыгларыны инкар етдикдә, Аллаһ-таала вә ја пејғәмбәрләр, јахуд да хүсуси шәхсләр тәрәфиндән шаһид ҝәтириләрәк онларын барәсиндә гәзавәт олунаҹагдыр. Аллаһ-таала, һәр үммәтин пејғәмбәри, пејғәмбәрләрин ҹанишинләри, әмәлләр үчүн мә᾽мур олмуш мәләкләр, јахшы вә пис әмәлләри јазанлар, алимләр, салеһ бәндәләр, пис ишләрдән хәбәрдар олан шәһидләр, һәмчинин ҝүнаһ әнҹам верилмиш заманлар вә мәканлар вә һәтта инсанын өз бәдән үзвләри белә гијамәт ҝүнүнүн шаһидләриндән сајылыр.

26. Биз ахирәт аләминәд әмәлләрин һесаб олунмасына инанырыг. Белә ки, бир инсанын дахили әгидәләри, заһири әмәлләри вә руһи сифәтләри вә әхлагына даир јахшы вә пис әмәлләри ағыл вә мә᾽нәви ҹәһәтдән һесабланараг о аләмин мүтәхәссисләринин ајырд етдијинә әсасән саваб вә ҹәза вериләҹәкдир. Белә бир һесабламада јахшы вә дәјәрли әмәлләр «ағыр», пис вә дәјәрсиз әмәлләр исә «јүнҝүл» адланыр.

27. Бизим әгидәмизә әсасән дүнјада һәр бир инсанын јахшы вә пис әмәлләри онун дәрракә гүввәси камилләшдикдән өмрүнүн сонунадәк мә᾽мур олунмуш мәләкләр васитәси илә јазылыр. Онун әмәлләри истәр заһири бәдән ишләри, истәр јахшы әгидәләр, һәмчинин истәр бөјүк, истәрсә дә кичик ҝүнаһлардан олса белә, ахирәт аләминдә китаб шәкилдә сағ вә ја сол әлинә вериләҹәк вә о да ашкар мүһакимәдән габаг (әмәл) китабында мөвҹуд оланлар, һәмчинин әмәлләринин неҹә һесабланмасы илә таныш олаҹагдыр.

28. Биз ахирәт аләминдә «шәфаәт» мәсәләсинә инанырыг. Белә ки, бә᾽зи ҝүнаһкарлар Ҹәһәннәм әзабына мәһкум олундугдан сонра Аллаһ-таала бә᾽зи шәхсләрә шәфаәт вә васитәчилик иҹазәсини верәҹәк вә беләликлә дәо ҝүнаһкарлары бағышлајаҹагдыр.

Шәфаәт јалныз Аллаһ-таала изни һәмчинин шәфаәт едәнләр вә ја (шәфаәт истәјән) ҝүнаһкарларын хаһиши илә олаҹагдыр.

Шәфаәт едәнләр бөјүк илаһи пејғәмбәрләр, мәләкләр, алмиләр, шәһидләр вә салеһ бәндәләрдән ибарәтдир.

Һәмчинин шәфаәт күфр вә ширк үчүн дејил, әксинә әмәли ҝүнаһлара аиддир. Шәфатин фајдасы исә әзабдан хилас олмаг вә јахуд әзабын азалмасындан ибарәтдир. Гејд етмәк лазымдыр ки, шәфатә Беһишт әһли һаггында да һәјата кечәҹәкдир. Белә ки, әмәли нагис, савабы аз вә мәгамы ашағы олан бә᾽зи Беһишт әһли, шәфаәт васитәси илә даһа уҹа олан мәгам вә даһа артыг саваба наил олаҹагдыр.

29. Биз Гијамәт ҝүнү сона чатдыгдан сонра әбәди Беһиштә инанырыг. Јә᾽ни Гијамәт ҝүнү сона чатыб, бир дәстә јахшы әмәл вә ја шәфаәт васитәси илә ҝөзәл саваба, ајры бир дәстә исә ҹәзаја лаиг ҝөрүлдүкдән сонра, Аллаһ-таала јахшы бәндәләр вә сәадәтә чатанлары ҝөзәлликдә вәсф олунмајан вә әзәмәтдә үрәјәјатан олан Ҹәннәт вә ја Беһишт адлы јердә сакин едәҹәкдир ки, бу Беһишт әбәди вә даими бир јердир. Беһиштин инсанын тәсәввүрүндән кәнар олан отаглары, мәртәбәләри, бағлары, ағаҹлары, сонсуз мејвәләри, гадынлары, кәнизләри вә хадимләри вардыр. Ора дахил олан шәхс, һеч вахт орадан хариҹ олмајаҹагдыр. Беһиштдә гоҹалыг, көһнәлик, хәстәлик, нараһатлыг, гәм-гүссә, һәмчинин һеч бир зијанвериҹи, зәрәрли вә шәрр олмајаҹагдыр вә гејд олунмуш Беһишт һал һазрыда мөвҹуддур.

30. Биз Гијамәт ҝүнү сона чатдыгдан сонра әбәди Ҹәһәннәмә инанырыг. Јә᾽ни Гијамәт мәһкәмәсиндә шиддәтли әзаб вә ҹәзаја мәһкум олунмуш шәхсләр, инсан тәсәввүрүндән кәнар, мүхтәлиф әзаб вә одларла долу олан Ҹәһәннәм адли бир јердә дусдаг олаҹаглар. Ҹәһәннәм, кафирләр һәмчинин азғын әгидәли шәхсләр үчүн әбәди вә даимидир вә һеч вахт орадан хариҹ ола билмәјәҹәкләр. Амма әмәл бахымындан ҝүнаһкар оланлар үчүн исә мүвәггәти бир јердир.



WWW.YA-ALI.UCOZ.RU
 
admin Tarix: Çerşenbe axşamı, 01.07.2008, 08:09 | Mesaj # 2
Serjant
Qrup: İdareçi
Mesajlar: 31
Tərif: 0
Status: Xetden kenar
ӘМӘЛЛӘРӘ АИД ВАҸИБ ВӘ ҺАРАМ ИШЛӘР
БИРИНҸИ ФӘСИЛ
ДИНИ МААРИФ ВӘ БАШГА ЕЛМЛӘРӘ АИД МӘСӘЛӘЛӘР

31. Һәр бир мүкәлләф вә ағыллы инсана, динин әсасларына е᾽тираф едиб, мәзһәбин әсасларны гәлбән әзигә бағладыгдан сонра, ислам дининин әмәлә даир програмлары, һәмчинин ваҹиб вә һарам ишләри өјрәнмәси ваҹибдир.

32. Шүбһәсиз динин әсасларына инанан һәр бир шәхс дин тәрәфиндән әмәл мәрһәләсиндә өһдәсиндә олан бир сыра ваҹиб әмәлләр, һәмчинин тәрк етмәси ваҹиб олан бир сыра һарам ишләрдән иҹмали шәкилдә аҝаһ олур. Белә бир һөкмләрә, динин лазым олан әмәлләри дејилир. Һәмчинин (бәдән үзвләринә аид) програм да адланыр.

33. Һәр бир мүкәлләф јухарыда гејд олунмуш һөкмләрдән аҝаһ олдуғу кими, јә᾽ни һәгиги әмәл вә Аллаһын ондан бу әмәлләри әнҹам вермәси истәјини билән кими, әгли һөҹҹәт (дәлил) онун үчүн тамамланыр вә белә бир шәхсин чалышараг һәр һансы бир јол илә онлара јијәләниб әмәл етмәси ваҹибдир. Әкс тәгдирдә исә ахирәтдә ондан суал олунаҹаг вә ҹәзаландырылаҹаг.

34. Јухарыда гејд олунан мәсәләјә әсасән, һәр бир мүкәлләфә әмәлләр барәдә «иҹтиһад» вә «фигаһәт»-и әлдә етмәк ваҹиб сајылыр. Белә ки, бүтүн шәриәт һөкмләрини Гур᾽ани-кәрим, һәдисләр, һәмчинин һәзрәт Пејғәмбәр вә онун Әһли-бејтинин (ә) давранышларындан истихраҹ едиб әлә ҝәтирмәси, даһа сонра о һөкмләри зеһниндә јахуд бир китабда өзү вә ја башгаларынын истифадә етмәси үчүн јаддаш етмәлидир. Бу исә «иҹтиһад» вә «фигаһәт» адланыр. Белә бир узун јолу өтмәк чохлу шәртләр вә зәһмәтләр тәләб етдији үчүн, јалныз надир шәхсләрә нәсиб олур.

35. Иҹтиһад јолуну ҝетмәјән вә ја ҝетмәк истәмәјән шәхсә тәглид етмәк ваҹибдир. Јә᾽ни гејд олунмуш јолу өтүб, шәриәт һөкмләриндә мүтәхәссис олмуш ҹамиуш-шәраит (јә᾽ни бир сыра шәртләрә малик олан) фәгиһ мүҹтәһидә үз ҝәтириб, өзүнүн һәгиги һөкмләрини онун фәтвасы әсасында әлдә етмәлидир. Елә буна ҝөрә дә «иҹтиһад» вә «тәглид» мүкәлләфин әмәлә даир һөкмләрә чатмагда ики ајрыҹа јолдур вә о бу ики јол арасында ихтијар саһибидир.

36. өзү мүҹтеһид олмајан вә башга бир мүҹтеһиддән тәглид етмәк истәмәјән шәхсә дини һөкмләрә чатмаг үчүн үчүнҹү јолу сечмәси ваҹибдир. Үчүнҹү јол исә еһтијат үзрә әмәл етмәкдән ибарәтдир. Јә᾽ни һөкмүнү билмәдији һәр һансы бир әмәлин (ваҹиб олмасыны) еһтимал вердикдә ону јеринә јетирмәлидир вә белә бир һалда ону тәрк етмәси һарамдыр. Лакин дини мәсәләләрдә еһтијат јолуну тапмағын өзү иҹтиһада бағлыдыр. Елә буна ҝөрә дә дини һөкмләрә чатмаг јолу «иҹтиһад» вә «тәглид»-ә аиддир.

37. Тәглидин мәһәлли мүкәлләфин истәр данышыг, истәр рәфтар, истәр ибадәт, истәр мүамилә, истәрсә дә саир бу кими һөкмүнү билмәдији мәсәләләрдән ибарәтдир.

Беләликлә тәглид едән шәхс, һәр бир әмәлдән габаг фәгиһә үз ҝәтирәрәк өз вәзифәсини ајдынлашдырмалыдыр. Чүнки әкс тәгдирдә ваҹиб олан бғир әмәли тәрк етмәси вә ја һарам олан бир әмәлә мүртәкиб олмасы вә ҝүнаһа дүшмәси мүмкүндүр.

38. Бир заманда мүхтәлиф фәгиһләр (мүҹтеһидләр) оларса, тәглид етмәк истәјән шәхсин онларын барәсиндә ахтарыш апармасы ваҹибдир. Онларын һамысы елми бахымдан ејни сәвијјәдә вә јахуд бир-бири илә бәрабәр олдугда исә онларын һәр һансы бириндән тәглид едә биләр. Амма онлардан бири башгаларындан даһа елмли оларса, мәһз даһа елмли фәгиһдән тәглид етмәлидир.

39. Тәглид үчүн мүәјјән шәртләрә малик олмајан фәгиһдән тәглиди дөндәриб, шәртләрә малик олан фәгиһдән тәглид етмәк ваҹибдир. Бу исә онун биләрәкдән вә ја сәһвән тәглид етмәси арасында һеч бир фәрг јохдур. Һәмчинин о фәгиһин әввәлдән вә ја сонрадан (гејд олунмуш) шәртләрә малик олмамасы арасында да һеч бир фәрг јохдур. Һәтта сонрадан ајры бир фәгиһ ондан үстүн олдугда белә тәглидини дөндәрмәлидир.

40. Тәглид едән шәхсин биринҹи мүҹтеһиди вәфат етдикдә, дири мүҹтеһид вәфат едән мүҹтеһиддән биликли оларса бүтүн мәсәләләрдә дири мүҹтеһиддән тәглид етмәси ваҹибдир. Амма вәфат едән мүҹтеһид, дири мүҹтеһиддән биликли вә ја онунла бәрабәр оларса, мүкәлләф (вәфат етмиш мүҹтеһиддән) тәглид етмәкдә галмаг мәсәләсиндән башга мәсәләләрдә биринҹи мүҹтеһид вә јахуд дири мүҹтеһид јахуд да бә᾽зи мәсәләләрдә биринҹи, бә᾽зи мәсәләләрдә исә икинҹи мүҹтеһиддән тәглид едә биләр.

41. Һәр бир зонадан исте᾽дадлы вә мадди имканы олан бир дәстәнин һиҹрәт едәрәк елми мәркәзләрә ҝәлиб, өзүнүн мәзһәби вәзифәләрин әнҹам вермәк, һәмчинин башгаларыны өјрәдиб, тәрбијәләндирмәк (милләтләри һидајәт едиб ахирәт, ҹәһәннәм вә с. ишләрдән горхутмаг) үчүн дини әсаслары, әмәлләри вә илаһи маарифи үзрә тәһсилә мәшғул олмасы ваҹибдир.

42. Халгын дәстә вә үммәт тә᾽јин етмәси тәрзиндә дини ҹәмијјәтләр вә елми һөвзәләр јаратмасы «кифајә ваҹиб»[1] сајылыр. Белә ки, онлар ашағыдакы үч һәдәфи һәјата кечирмәлидир:

1. Ҹаһилләрин хејир, (јә᾽ни) динин әсаслары, әмәлләри вә бәјәнилмиш әхлаг, һәмчинин инсанын мә᾽нәви тәкамүл вә мадди рифаһына сәбәб олан маариф вә елмләрә тәрәф дә᾽вәт олунмасы;

2. Әмр бе мә᾽руф; (јә᾽ни һәр нөв јахшылыға дә᾽вәт етмәк).

3. Нәһј әз мүнкәр. (Јә᾽ни һәр нөв пис ишдән чәкиндирмәк.

Бу вәзифә «кифаји ваҹиб» олараг бүтүн мүсәлманлар вә ја бүтүн мүкәлләфләрин өһдәсиндәдир.

Дәстә вә үммәтдән мәгсәд елми вә дини маариф һөвзәләриндә тәһсил алан (вә ја дәрс верән) шәхсләрдән ибарәтдир. Беләликлә мүсәлманлара белә бир мәркәзләрин үзвләрини өз араларындан тә᾽јин едәрәк онларын хәрҹләрини һазырламасы кифаји ваҹиб сајылыр. Лакин ағыл һөкмүнә әсасән һәр бир ҹәмијјәтин башчыја еһтијаҹы олдуғу үчүн белә бир иш ҹәмијјәтин башчысына ваҹиб олаҹагдыр.

43. Ҹаһили дүз јола јөнәлтмәк ваҹибдир. Јә᾽ни имкан дахилиндә дини һөкмләр сајылан истәр әгидә, истәр әмәл, истәрсә дә онларын мүгәддимәләрини халга өјрәдиб онлары доғру јола һидајәт етмәк зәруридир. Бу ваҹиб әмәл исә дини һөвзәләрин јарадылышынын әсаслы нәтиҹәләриндән сајылыр.

44. Фасиг (азғын) бир шәхсин ҝәтирдији һәр һансы бир хәбәр һаггында ахтарыш апармаг ваҹибдир. Белә ки, онун ҝәтирдији хәбәр, истәр мә᾽сумдан бир һөкм вә ја һикмәт вә јахуд бир фәгиһдән нәгл олунан фәтва кими дини һөкм, истәрсә дә бир мејјитдән бир вәсијјәтин нәгл олунмасы кими хариҹи мөвзулардан олдугда, (бу һагда ахтарыш вә тәдгигат апарылмалыдыр). Белә бир ваҹибә исә «шәрти ваҹиб» дејилир. Јә᾽ни бу хәбәрә әмәл етмәјин шәрти, о һагда ахтарыш апарыб јәгин һасил етмәкдән ибарәтдир. Әкс тәгдирдә исә онун һеч бир е᾽тибары олмајаҹагдыр.

45. Шәриәт һөкмләринин өзүнү өјрәнмәк ваҹиб олдуғу кими, онун мөвзуларыны, јә᾽ни намаз, оруҹ, зәкат, һәҹҹ, кәффарат вә с. бу кими шәриәт тәрәфиндән ихтира олунмуш ибадәтләри дә өјрәнмәк ваҹибдир.

Һәмчинин ибадәтләрин шәртләри вә манеәләрини өјрәнмәк дә ваҹибдир. Буна мисал олараг намазын һиссәләри сајылан «тәкбирәтул-еһрам», «рүку», «сәҹдәләр» вә намазын шәртләри сајылан бәдән вә ҝејимин пак олмасы, дәстәмазлы вә үзү гибләјә олмаг, һәмчинин онун манеәләри сајылан намаз ортасында данышмаг, бир шеј јемәк вә с. ишләри гејд етмәк олар. Һәҹҹ әмәлинин һиссәсиндән сајылан «еһрам» «вүгуф», «тәваф» вә «сә᾽ј» дә бу гәбилдәндир.

Һәмчинин саир ваҹиб әмәлләрин һиссәләри вә шәртләри диҝәр тәрәфдән гејри-ибади мөвзуларын (јә᾽ни шәриәт һөкмү адланан кәнар әмәлләри) өјрәнмәк дә ваҹиб сајылыр ки, буна мисал олараг «аз су», «күфр сују», «мә᾽дән», «әнфал», «мәсафәт», «намазы гәср вә ја тамам гылмаг», «игамәт», «вәтән», «тәмиз торпаг» вә с. бу кими мөвзулардан ад чәкмәк олар.

Гејд етмәк лазымдыр ки, бу үнванларын һәр биринә аид шәриәт һөкмү вә ја һөкмләри вардыр.

46. Һәр бир мүкәлләфә истәр өз шәхси, истәр гоһум вә ҹәмијјәт, һәмчинин истәр ибадәт, истәрсә дә мүамилә (алвер) вә с. бу кими јашајышына даир еһтијаҹлы олдуғу ваҹиб вә һарам мәсәләләри өјрәнмәси ваҹибдир. Һәмчинин динин әсаслары вә әгидәјә бағлы мәсәләләри өјрәнмәси дә ваҹиб сајылыр.

Лакин гејд етмәк лазымдыр ки, адәтән дини һөкмләри өјрәнмәк шәриәт вә ағыл бахымындан, динин әсасларыны (әгидә мәсәләләрини) өјрәнмәк исә мәһз ағыл бахымындан ваҹибдир.

47. Диндә бид᾽мәт гојмаг һарамдыр. Јә᾽ни диндән сајылмајан вә ја дини бир әмәл олмасы исбат олунмајан һәр һансы бир иши дин ады илә әнҹам вермәк вә ја башгасына өјрәтмәк һарам сајылыр. Бунун исә әгидәләр, ибадәтләр вә ја бундан башга шејләр олмасы арасында һеч бир фәрги јохдур. Бид᾽әтә мисал олараг, мүәјјән бир јердә мүәјјән бир ағаҹын мүгәддәслијинә инанмаг, мүәјјән бир јер вә ја ҝүндә һәмчинин бир шәхсин адына аш биширмәк, «вүсал» вә ја «сүкут» оруҹу тутмаг кими әмәлләри гејд етмәк олар.

48. Елмсиз һалда мүҹтеһид олуб-олмадан фәтва вермәк вә ја шәриәт һөкмүнү бәјан етмәк һарамдыр. Һәмчинин шәриәт һөкмләринә аид суала сәһв ҹаваб вермәк дә бу гәбилдәндир.

49. Дин алиминин өз елмини ҝизләтмәси һарамдыр. Белә ки, әгидәләр елми үзрә мүтәкәллим (алими), шәриәт һөкмләри үзрә мүфәссир, сүннәт (мә᾽сумларын давранышы) вә һәдис елмләри үзрә мүһәддис (һәдис нәгл едән) алимләрә өз елмләрини јајмаг ваҹибдир. Јә᾽ни имканы, ҹәмијјәтин еһтијаҹы олан һәмчинин ондан башга бу вәзифәни јеринә јетирән бир алимин олмадығы һалларда дили вә гәләми илә өз мә᾽луматларыны јајыб, бәјан етмәлидир.

Амма гејд етмәк лазымдыр ки, бу мәсәләдә елм саһиби тәк оларса, елми јајмаг она «ејни ваҹиб», елм саһиби бир нечә нәфәр олдугда исә елми јајмаг (онларын һәр биринә) «кифаји ваҹиб» сајылыр.

50. Ҹәмијјәтин бөјүк еһтијаҹы олан һалда һәр бир дүнјәви иш вә фәнни үзрә мүтәхәссис алиминин өз билијини ҝизләтмәси һарамдыр ки, буна мисал олараг мүхтәлиф саһәләрдә «һәкимлик» вә «мүһәндислик» һәмчинин мүхтәлиф сәнаје ишләриндә баҹарыглары гејд етмәк олар. Һәтта онларын һәр биринә, халгын еһтијаҹларынын өдәнилмәси һәддиндә өз ишләринә мәшғул олмасы «кифаји ваҹиб» сајылыр. Неҹә ки, халгын һәр биринә халгын еһтијаҹы олан һалда артыг мәһарәт тәләб етмәјән тиҹарәт, чөрәкчилик, әкинчилик, һејвандарлыг вә бу кими ишләрә мәшғул олмасы «кифаји ваҹиб» сајылыр. Һәтта ислам өлкәләриндә үмуми вә зәрури еһтијаҹ сајылыб, тәрк едилдикдә ҹәмијјәтин корлуг чәкмәсинә сәбәб олан фәһләликдән бөјүк идарә вәзифәләринә гәдәр ишләрдә мәшғул олмаг бә᾽зи ватлар «кифаји», бә᾽зи вахтлар исә «ејни» ваҹиб сајылыр. Лакин мәгсәд һеч дә онларын пулсуз ишләмәси дејил, әксинә мааш алыб-алмаса да ваҹиб ишә мәшғул олмасындан ибарәтдир.



WWW.YA-ALI.UCOZ.RU
 
admin Tarix: Çerşenbe axşamı, 01.07.2008, 08:11 | Mesaj # 3
Serjant
Qrup: İdareçi
Mesajlar: 31
Tərif: 0
Status: Xetden kenar
ИБАДӘТЛӘР, НАМАЗ, ЗӘКАТ, ХҮМС, ОРУҸ, ҺӘҸҸ, ӘМР БЕ МӘ᾽РУФ, НӘЈЗ ӘЗ МҮНКӘР, КӘФФАРӘЛӘР ВӘ ОНЛАРЫН МҮГӘДДИМӘЛӘРИНӘ АИД МӘСӘЛӘЛӘЛӘР

51. Тәһарәтсиз шәхсә ашағыдакы дөрд әмәл үчүн тәһарәт әлдә едиб, (дәстәмаз, гүсл вә ја тәјәммүм етмәси) ваҹибдир:

1. Намаз;

2. Ваҹиб тәваф; (Кә᾽бәнин әтрафында доланмаг).

3. Гур᾽ани-мәҹид хәттинә тохунмаг;

4. Истиһазә олмуш гадынын она гүслүн ваҹиб олуб-олмамасына бахмајараг ҝүндә беш дәфә ваҹиб олан ҝүндәлик намаз үчүн дәстәмаз олмасы.

52. Ҹәнабәтли шәхсә ашағыдакы алты әмәли әнҹам вермәси үчүн ҹәнабәт гүслү етмәси ваҹибдир.

1. Намаз;

2. Аллаһ евинин тәвафы;

3. Гур᾽ани-кәримин хәттинә тохунмаг;

4. Сәҹдә ајәләрини охумаг;

5. Мәсҹидләрдә дајанмаг;

6. Мәсҹидул-һәрам вә Мәсҹидун-Нәби (с) мәсҹидләриндән кечмәк.

53. Ваҹиб намазы гылмаг вә ваҹиб тәвафы јеринә јетирмәк үчүн сидик мәхрәҹини јумаг, һәмчинин гаит мәхрәҹини су вә ја үч тинә (даш, парча вә с...) илә пак етмәк ваҹибдир.

54. Гејд олунмуш алты әмәли әнҹам вермәк үчүн һејздән пак олмуш һәр бир гадына һејз гүслү етмәк ваҹибдир.

55. Гејд олунмуш алты әмәли әнҹам вермәк үчүн ушаг доғуб нифас ганы ҝөрән гадына нифас гүслү етмәк ваҹибдир.

56. Гејд олунмуш алты әмәли әнҹам вермәк үчүн истиһазә ганы ҝөрмүш гадына истиһазә гүслү етмәк ваҹибдир.

57. Бәдәни сојумшу вә үч гүслдән габаг әли вә ја бәдән үзвләриндән бирини мејјитин бәдәнинә тохундуран шәхсә мәсси мејјит гүслү етмәк ваҹибдир. Бундан башга һалларын исә гүслү јохдур. Һәмчинин инсан бәдәнинин сүмүклү һиссәси дә инсанын бүтүн бәдәни һөкмүндәдир.

58. Дәстәмаз вә гүсл етмәк имканы олмадыгда, дәстәмаз вә гүсл шәрт сајылан һәр һансы бир әмәл үчүн дәстәмаз вә ја гүсл әвәзинә тәјәммүм етмәк ваҹибдир.

59. Истәр киши, истәрсә дә гадын, истәр бөјүк, истәрсә дә кичик вә һәтта зинадан әмәлә ҝәлмиш мүсәлман ушағын үзүнү ҹан верәркән гибләјә тәрәф чевирмәк ваҹибдир. Үзүнү гибләјә тәрәф чевирмәкдән мәгсәд ону архасы үстә јатыздырмагдан ибарәтдир. Белә ки, ајаглары гибләјә тәрәф олмалыдыр. Амма гејд етмәк лазымдыр ки, бу мәсәлә һаггында мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.

60. Мүсәлманын вәфатындан хәбәрдар олан һәр бир мүкәлләф әввәлҹә онун бәдәнинин нәҹасәтини пак етмәк вә даһа сонра она үч нөв су илә гүсл вермәси «кифаји ваҹиб» сајылыр. Үч нөв су исә ашағыдакылардыр:

Биринҹи: Сидрлә гатылмыш су;

Икинҹи: Кафурла гатылмыш су;

Үчүнҹү: Халис су.

61. Мејјитин сәҹдә едәркән јерә дәјән једди бәдән үзвләринә кафур сүртмәк ваҹибдир. Сәҹдә үзвләри дедикдә алын, әлләрин ичи, дизләр вә ајағын ики бөјүк бармағынын башы нәзәрдә тутулур.

62. Һәр бир мүсәлманы үч тәмиз вә һалал парча илә кәфәнә бүкмәк ваҹибдир. Биринҹи: Лонҝ; Икинҹи: Көјнәк; Үчүнҹү: Сәртасәр.

Гејд етмәк лазымдыр ки, гүсл, һүнут (сәҹдә үзвләринә кафур сүртмәк) вә кәфән дөјүш мејданларында шәһид оланлара аид дејилдир.

63. Јашы алтмышы өтмүш һәр бир мүсәлман өлүсү (һәтта зинадан јаранмыш мүсәлман ушағы) үчүн мејјит намазы гылмаг ваҹибдир. Мејјит намазы исә гүлс, кәфән вә һүнутдан сонра гылыныр.

64. Һәр бир мүсәлман мејјитини торпаг алтында гибләјә тәрәф дәфн етмәк ваҹибдир. Белә ки, ону гәбрдә сағ тәрәфи үстә јатыздырыб үзүнү гибләјә тәрәф гојмаг лазымдыр. Гејд етмәк лазымдыр ки, мејјит үчүн гүсл, һүнут, кәфән, намаз вә дәфн ишләринин әнҹам верилмәси бүтүн мүсәлманлара кифаји ваҹиб сајылыр. Гејд олунмуш ишләри кафир үчүн әнҹам вермәк, һәмчинин кафири мүсәлманлар гәбристанлығында дәфн етмәк исә һарамдыр.

65. Гејд олунмуш беш әмәли әнҹам вермәк үчүн мејјитин вәлисиндән иҹазә алмаг лазымдыр.

Шәр᾽и вәли олмадыгда исә бу әмәлләр һеч бир шәрти олмадан бүтүн халга кифаји ваҹиб сајылыр. Вәлидән мәгсәд, мејјитин ата, оғул, гардаш, һәјат јолдашы кими варисләриндән ибарәтдир.

66. Кәсби јердә дәфн олунмуш, һарам кәфән, үч гүслдән бирини вермәдән, һүнут вә ја кәфәнсиз һалда дәфн олунан һәр бир мө᾽минин гәбрини ачмаг ваҹибдир. Һәмчинин кафирләр гәбристанлығы, мө᾽минә һөрмәтсизлик сајылан вә ја вәсијјәт етдији јердә дејил, ајры бир јердә дәфн олундуғу һалларда да онун гәбрини ачмаг ваҹиб сајылыр. Гејд олунмуш һалларда онун гәбрини ачыб чатышмамазлыгларыны камилләшдирмәк вә ја ону мүнасиб јердә дәфн етмәк зәруридир.

67. Бүтүн ибадәтләрдә гүрбәт нијјәти етмәк ваҹибдир. Белә ки, ибадәтләрдә инсаны ибадәт әмәлинә башга шејләр вә шәхсләр дејил, мәһз Аллаһ нијјәти вадар етмәлидир. Гүрбәт нијјәти үчүн бир-бири илә фәргли олса да ашағыда гејд олунмуш нијјәтләрдән һәр бири кифајәтедиҹидир.

1. Аллаһ-тааланын ҝөстәришини јеринә јетирмәк;

2. Мә᾽нәви вә руһи бахымдан Аллаһа јахынлашмаг;

3. Аллаһ-тааланын ибадәт вә пәрәстишә лајиг олмасы;

4. Аллаһ-тааланын не᾽мәтләри гаршысында шүкр етмәк;

5. Илаһи мәһәббәт;

6. Ибадәт әмәлиндә мөвҹуд олан хејирләрә наил олмаг;

7. Ахирәт аләминдә Беһиштә наил олмаг;

8. Ахирәт аләминдә Ҹәһәннәмдән ниҹат тапмаг;

9. Аллаһ-тааланын дүнјәви не᾽мәтләрини ҹәлб етмәк;

10. Дүнјәви мүсибәтләрдән јаха гуртармаг.

Гејд етмәк лазымдыр ки, бу нијјәтләрин даһа үстүнү бешинҹи вә даһа сонра үчүнҹү, онларын даһа ашағысы исә онунҹу нијјтәләрдән ибарәтдир.

68. Ҝүндәлик «Сүбһ», «Зөһр», «Әср», «Мәғриб» вә «Иша᾽» намазларыны мүәјјән шәртләри илә өз вахтында гылмаг, һаггында тә᾽кид олунмуш ваҹиб әмәлләрдәндир. Һәмчинин гејд олунмуш намазларын һәр бирини тәрк етмәк вә ја тә᾽хирә салараг гәзаја вермәк һарамдыр.

69. Мүсәлманларын рәһбәри вә ја онун тәрәфиндән тә᾽јин олунмуш «имам ҹүмә»-јә мүәјјән шәртләр әсасында Ҹүмә намазы тәшкил вериб халгы она дә᾽вәт етмәси ваҹибдир. Ҹүмә намазы илә Зөһр намазынын ваҹиблији исә «тәхјири» ваҹиб сајылыр.

70. Мүәјјән шәртләр әсасында (азан) ешидәркән Ҹүмә намазында иштирак етмәк ваҹиб сајылыр. Бу ваҹиб исә «тәхјири ваҹиб»дир. Јә᾽ни мүкәлләф ики рәкәтлик Ҹүмә илә дөрд рәкәтлик Зөһр намазлары арасында ихтијар саһибидир. Лакин Ҹүмә намазыны гылмаг даһа үстүндүр. Гејд етмәк лазымдыр ки, бу мәсәлә барәдә мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.

71. Ховф намазыны гылмаг ваҹибдир. Јә᾽ни дөјүш мејданынын гызғын вахтында гибләнин әксиндә дурмуш дүшмәнин етдији һәмлә горхусундан гылынан намаз нәзәрдә тутулур. Бу намаз дөрд рәкәтли намазларда ҹамаатла гылындыгда дөјүшчү (әсҝәр) мүсафир олмаса белә шикәстә һалында гылмалыдыр. Ховф намазы белә гылыныр:

Имам ҹамаат мәсәлән зөһр намазы башлајыр вә әсҝәрләрдән бир дәстәси Зөһр намазларынын биринҹи рәкәтини имамла (пишнамазла) бирликдә, икинҹи рәкәтини исә өзләри тәкликдә гылыр вә ҹәбһәјә ҝедирләр. Даһа сонра ајры бир дәстә ҝәләрәк өз намазларынын биринҹи рәкәтләрини имамын икинҹи рәкәти илә бирликдә, галаныны исә тәкликдә гылырлар.

72. «Мүтаријә» намазыны гылмаг ваҹибдир. Бу исә дөјүш мејданында дүшмәнин һәмләсиндән ајаға дурмаг имканы олмајан һалда гылынан намаздан ибарәтдир. Бу намазда тәкбир дедикдән сонра намаз һиссәләри вә шәртләрини имкан олдуғу һалда јеринә јетирмәк лазымдыр. Һәтта рүку вә сәҹдәләр үчүн ҝөз вә гаш ишарәси ваҹиб вә кифајәтедиҹидир. Һәмчинин бу намазда бәдәнин сакит дајанмасы, үзү гибләјә дурмаг ади рүку вә сәҹдәләр, либас вә с. шејләрин пак олмасы шәртләри ҝөтүрүлмүшдүр.

73. Гиблә шәрт олан вә ја гибләјә аид олан әмәлләрдә гибләни танымајан шәхс үчүн ону ахтарыб тапмасы ваҹибдир. Буна мисал олараг, ҹан верән (мүсәлманы) гибләјә тәрәф чевирмәк, өлүнү гибләјә тәрәф дәфн етмәк, һејванын башыны гибләјә тәрәф кәсмәк вә гибләјә тәрәф тәхәлли етмәкдән горунмаг кими һаллары гејд етмәк олар.

74. Сәфәрә чыхмыш шәхсә дөрд рәкәтли олан Зөһр, Әср вә Иша намазларыны шикәстә гылмасы ваҹибдир.

75. Ајат намазынын вахтында гылмаг ваҹибдир. Бу исә ҝүнәш вә ајын тутулмасы, зәлзәлә һәмчинин јер вә ја ҝөјә аид һәр һансы бир вәһшәтли һадисә үчүн гылынан мәхсус намаздан ибарәтдир.

76. Кә᾽бә евини тәваф етдикдән сонра Тәваф намазынын әдасы ваҹибдир. Тәваф намазы сүбһ намазы кими олуб. Һәзрәт Ибраһим (ә) мәгамынын јанында гылынмалыдыр.

77. Бөјүк оғула, атасынын тәрк едиб өләнәдәк гәзасыны јеринә јетирмәдији намазларынын гәзасыны гылмасы вә ја башгасына (пул илә) гылдырмасы ваҹибдир. Һәмчинин атанын гәза оруҹу вә ананын намаз гәзасыны јеринә јетирмәкдә бөјүк оғула ваҹибдир. Гејд етмәк лазымдыр ки, икинҹи мәсәлә барәдә мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.

78. Һәр бир мүкәлләфә өз вахтында әнҹам вермәдији, батил тәрздә гылдығы вә мүртәд (диндән хариҹ олан) һалында гылмадығы намазларынын гәзасыны гылмасы ваҹибдир. Бунун исә ҝүндәлик Ајат вә ја бундан башга намазлардан олмасы барәдә һеч бир фәрги јохдур. Әлбәттә истисна олунмуш һаллар бу мәсәләдән хариҹдир. Һәмчинин һән һансы бир ваҹиб намазы тәрк етмәк вә ја ону өз мүәјјән вахтындан тә᾽хирә салмаг һарам сајылыр.

79. Һәр бир мүкәлләфә нәзр, әһд, анд вә ја мүстәһәб олса белә башгалары тәрәфиндән әҹр олдуғу (пул гаршысында намаз гылмасы) һалларда намазы јеринә јетирмәси ваҹибдир. Һәмчинин әгд (кәбин) әснасында шәрт јолу илә инсана лазым олан намаз да бу гәбилдәндир.

80. Ата вә ананын өз өвладындан тәләб етдији, белә ки, ону јеринә јетирмәдикдә нараһатчылыгларына сәбәб олан һәр һансы бир намаз вә ја хејир иши јеринә јетирмәк ваҹибдир. Чүнки белә бир һалда онларын сөзүнә бахмамаг валидејнә гаршы һөрмәтсизлик сајылыр.

81. Ашағыда гејд олунан дөрд сәҹдә ајәләриндән бирини охујан вә ја ону башгасындан ешидән шәхсә сәҹдә етмәси ваҹибдир.

1. Сәҹдә сурәсинин 15-ҹи ајәси;

2. Фуссиләт сурәсинин 37-ҹи ајәси;

3. Нәҹм сурәсинин 62-ҹи ајәси;

4. Әләг сурәсинин 19-ҹу ајәси.

82. Мүбарәк Рамазан ајында шәр᾽и үзрү олмајан һәр бир мүкәлләфә оруҹ тутмасы ваҹибдир. Оруҹ исә ҝүн боју «гүрбәтән иләллаһ» (Аллаһа јахынлашмаг) нијјәти илә ашағыдакы ишләрдән пәрһиз етмәјә дејилир:

1-Јемәк;

2-Ичмәк;

3-Кишинин гадынла ҹинси әлагәдә олмасы;

4-Истимна; Јә᾽ни әл вә ја башга васитәләрлә өзүнднә мәнинин хариҹ едилмәси.

5-Биләрәкдән сүбһ ачыланадәк гүсл етмәдән ҹәнабәт, һејз вә ја нифас һалларында галмаг;

6-Биләрәкдән Аллаһ-таала, пејғәмбәрләр (ә) вә имамлара (ә) јалан гошмаг;

7-Биләрәкдән башы суја батырмаг;

8-Биләрәкдән гәлиз тоз вә ја түстүнү удмаг;

9-Маје шејләрлә ималә етмәк;

10-Биләрәкдән вә ихтијар үзүндән гусмаг.

Гејд олунмуш ишләрин (оруҹ тутмуш шәхсә) һарам олдуғундан әлавә, оруҹун батил олмасы, бә᾽зиләринин исә кәффарәјә сәбәб олмасы илә нәтиҹәләнир. Һәмчинин Рамазан ајынын оруҹу вә саир ваҹиб олан оруҹун тәрк едилмәси дә һарамдыр.

83. Мүбарәк Рамазан ајы, һәмчинин саир ваҹиб олан мүәјјән ҝүнләрин оруҹ гәзасыны тутмаг, оруҹуну гәзаја вермиш имканы олан шәхсә ваҹибдир.

84. Е᾽тигаф[2] әмәлини үчүнҹү ҝүндән давам етдирмәк ваҹибдир. Јә᾽ни ики ҝүн әрзиндә мәсҹиддә е᾽тикаф едиб, ону үчүнҹү ҝүн сүбһ чағынадәк батил етмәјән шәхсә, үчүнҹү ҝүнүн сүбһ азанындан дөрдүнҹү ҝүнүн ҝеҹәсинин әввәлинәдәк о ҝүнүн оруҹуну тутуб, е᾽тикаф әмәлини давам етдирмәси ваҹиб сајылыр.

85. Мүәјјән шәртләр әсасында доггуз нөв малын зәкатыны вермәк ваҹибдир. Белә ки, ики нөв пул, үч нөв һејван вә дөрд нөв тахыл (дәнли битки) мәһсулу нәзәрдә тутулур.

Гејд олунмуш сөзләрдән, ашағыдакы шејләр нәзәрдә тутулур: гызыл, ҝүмүш, дәвә, инәк, гојун, буғда, арпа, хурма вә кишмиш.

Һәмчинин бу малларын зәкаты ашағыда гејд олунмуш сәккиз јердә мәсрәф олунмалыдыр:

Јохсуллар, мискинләр, зәкаты јығыб мүһасибә едәнләр, зәкат вермәклә гәлбләри ислама доғру јөнәләнләр, гулларын (алыныб азад едилмәси), борҹлулар, Аллаһ јолунда (хејријјә ишләр ҝөрмәк) вә сәфәрдә (пулу гуртарыб) јолда галанлар.

86. Фитр бајрамы ахшамынын әввәлиндән, бајрам ҝүнүнүн фитр намазы вахтынадәк ҝүндәлик јемәјин фитрә зәкатыны ајрымаг ваҹибдир. Амма фитр намазыны гылмајанлар, фитрә зәкатыны бајрам ҝүнүнүн Зөһр вахтынадәк верә биләрләр.

87. Малын вә фитрә зәкатынын гаршысыны алмаг һаггында тә᾽кид олунмуш һарам ишләрдәндир. Бу сөздән исә гејд олунмуш ики мал һүгугуну өдәмәмәк вә ја онлары өз ваҹиб вахтындан тә᾽хирә салмаг нәзәрдә тутулур.

88. Һәзрәт Мәһәммәдин (с) Әһли-бејтинә (ә) мәхсус олан малын хүмсуну (бешдә бирини) ајырыб вермәк ваҹибдир. Хүмс он икинҹи Имамын (ә.ҹ) гејбә чәкилдији дөвранда да о һәзрәтин (ә.ҹ) мүлкү сајылараг онун (ә) ҹанишинләринә верилмәлидир. Хүмс мүәјјән шәртләр әсасында ашағыдакы шејләрдән ајырылмалыдыр.

1-Мүһарибә гәнимәтләри;

2-Мә᾽дәнләр;

3-Хәзинә; (јә᾽ни тапылмыш ләл-ҹәваһират вә с.)

4-Сујун алтына ҝирмәклә (вадалазлыг етмәклә) әлдә едилән ҹәваһират;

5-Зимми[3] кафирин мүсәлмандан алдығы торпаг саһәси;

6-Саһиб вә мигдары мүәјјән олунмајан һарам гатышмыш һалал мал;

7-Инсанын иллик мәхариҹиндән артыг ҝәлән һәр нөв тиҹарәт вә гејри-тиҹарәт фајдалары;

Гејд етмәк лазымдыр ки, имкан олан һалда хүмсу тәрк етмәк вә ја ону тә᾽хирә салмаг һаггында тә᾽кид олунмуш һарам ишләрдән сајылыр.

89. Һәҹҹәтул-ислам әмәлини јеринә јетирмәк ваҹибдир. Бу исә ислам шәриәтинин ҝөстәришинә әсасән һәр бир мүкәлләфин мүәјјән шәртләр әсасында өмрүндә бир дәфә Зул-һиҹҹә ајында мүгәддәс Мәккә вә саир јерләрә ҝедәрәк һәҹҹ әмәлини јеринә јетирмәсиндән ибарәтдир. Белә бир һәҹҹ әмәли үч нөвдүр:

1. Тәмәтте;

2. Ифрад;

3. Гиран.

Гејд олунмуш һәҹҹи үч нөвү нијјәт вә бир сыра әмәлләрдә бир-бири илә фәргли олсаларда, үмумијјәтлә бир-биринә бәнзәјир.

Бу ваҹиб әмәл он мүгәддимә вә шәртдән, һәмчинин он үч һиссәдән ибарәтдир ки, онлары сыра илә гејд едирик:

Һәҹҹин мүгәддимә вә шәртләри беләдир.

1-Һәдди-бүлуға чатмаг;

2-Ағыллы олмаг;

3-Мәхариҹ бахымындан имканлы олмалы;

4-Бәдән бахымындан имканыл (сағлам) олмалы;

5-Вахт (заман) бахымындан имканлы олмаг;

6-Јолда бир манеәнин олмамасы;

7-Бу сәфәрин бәдәнә зијан вә зәрәрли олмамасы;

8-Бу сәфәрин онун үчүн һәддиндән артыг әзијјәт олмамасы;

9-Бу сәфәрин даһа әһәмијјәтли олан диҝәр бир ваҹиб әмәлин тәрк едилмәсинә сәбәб олмамасы;

10-Бу сәфәрин һарам бир иш илә бирҝә олмамасы;

Һәҹҹ әмәләнин һиссәләри исә беләдир:

1-Еһрам;

2-Әрәфат чөлүндә дајанмаг;

3-Мәш᾽әрул-һәрамда дајанмаг;

4-Ҹәмәрәни (шејтаны) дашламаг;

5-Гурбан кәсмәк;

6-Минада башы гырхдырмаг вә јахуд сач вә ја дырнагдан бир аз кәсмәк;

7-Тәваф;

8-Тәваф намазы;

9- Сә᾽ј (Сәфа вә Мәрвә дағлары арасында гачмаг);

10-Ики вә ја үч ҝеҹә мүддәтиндә Минада галмаг;

11-Мина ҝүнләриндә ҹәмәрәләри дашламаг;

12-Ниса тәвафы;

13-Ики рәкәт тәваф намазы.

Гејд етмәк лазымдыр ки, һәр һансы бир јол илә инсана ваҹиб олмуш һәҹҹ әмәләни тәрк етмәк, ону тә᾽хирә салмаг, һәмчинин ваҹиб өмрә әмәлини тәрк етмәк, һаггында чохлу тә᾽кидә олунмуш һарам ишләрдән сајылыр.

90. Тәмәттө᾽ өмрәсини јеринә јетирмәк ваҹибдир. Бу исә ислам шәриәтинин ҝөстәришинә әсасән һәр бир инсанан өмрүндә бир дәфә ваҹиб олан әмәлдән ибарәтдир. Белә ки, бу әмәлин ваҹиблији тәмәттө᾽ һәҹҹинин ваҹиб олмасы илә бирҝә онун әмәли, тәмәттө᾽ һәҹҹинин әмәли илә бирҝә, һәмчинин онун шәртләри дә тәмәттө᾽ һәҹҹинин шәртләри кимидир.

Тәмәттө᾽ өмрәси беш әмәлдән ибарәтдир:

1-Еһрам;

2-Тәваф;

3-Ики рәкәт тәваф намазы;

4-Сә᾽ј;

5-Тәгсир.

91. Мүфрәдә өмрә әмәләни јеринә јетирмәк ваҹибдир. Бу исә Мәккә шәһәри сакинләри вә онун әтрафынын мүәјјән зонасында јашајанлар үчүн өмүрләриндә бир дәфә мүәјјән шәртләр әсасында ваҹиб олан ибадәтдән ибарәтдир.

Бу әмәл једди һиссәдән ибарәтдир ки, тәмәттө᾽ өмрәсинин беш әмәлинин үзәринә Ниса тәвафы вә онун ики рәкәт намазыны әлавә етмәклә дүзәлир.

92. (Пул васитәси илә) әҹир алмаг, һәҹҹәтул-исламын батил олмасы, нәзир вә шәрт етмәк, һәмчинин саир јолларла мүкәлләфә ваҹиб олмуш һәр бир һәҹҹ вә өмрә әмәлләрини јеринә јетирмәк ваҹиб сајылыр.

93. Һәдијјә олмуш һәҹҹи гәбул етмәк ваҹибдир. Белә ки, бир нәфәрә сән «сән һәҹҹә ҝет, хәрҹин мәним өһдәмдәдир» сөзү дејилсә, бу сөзү дејән шәхс е᾽тибарлы олдугда мүкәлләфә бу тәклифи гәбул едиб тә᾽јин олунмуш заманда һәҹҹә ҝетмәси ваҹиб сајылыр.

94. Һәр бир мүкәлләфә бә᾽зи ҝүнаһ ишләри әнҹам вердикдә кәффарә вермәси ваҹибдир. Кәффарәјә сәбәб олан ҝүнаһлар вә онларын һәр биринин мигдары ислам шәриәтиндә мүәјјән олмушдур. Кәффарәләр ибадәтләр кими олдуғу үчүн онларын һамысыны гүрбәт нијјәти илә вермәк лазымдыр. Бурада кәффарәнин сәбәбләри вә мигдары барәдә сөз ачмаг мүнасибдир.

95. Бир мүсәлманы сәһвән өлдүрән шәхс, онун дијәсини вермәкдән әлавә мүртәбә кәффарәси дә вермәлидир. Белә ки, бир гул азад етмәли, буну баҹармадыгда ики ај ардыҹыл оруҹ тутмалы, буну да баҹармадыгда алтмыш јохсулу дојуздурмалыдыр.

96. Рамазан ајы оруҹунун бир ҝүнүнү һеч бир үзүрү олмадан вә биләрәкдән јејән шәхс, мүхәјјјәрә кәффарәси вермәлидир. Белә ки, јухарыда гејд олунмуш үрәјинин истәдији үч ишдән бирини јеринә јетирмәлидир.

97. Рамазан ајы оруҹунун гәзасыны һеч бир үзрү олмадан ҝүнортадан сонра ачан шәхс, он нәфәр јохсула јемәк вермәли, буну баҹармадыгда исә үч ҝүн оруҹ тутмалыдыр. Бу исә мүрәттәбә кәффарәси адланыр.

98. Зиһар кәффарәси ваҹибдир. Зиһар дедикдә бир кишинин өз һәјат јолдашына ону өзү үчүн һарам етмәк нијјәти илә «сәнә јахынлашмаг мәним үчүн анама јахынлашмаг кимидир» сөзүнү демәсиндән ибарәтдир. Белә бир сөзү демәк һарам олса да тәлаг сајылмаз, лакин онун үчүн кәффарә вермәлидир. Белә ки, бир гул азад етмәли, буна имканы олмадыгда алтмыш јохсулу дојуздурмалы, буну баҹармадыгда исә ики ај ардыҹыл олараг оруҹ тутмалыдыр.

99. Өзүнүн шәр᾽и нәзир вә ја әһдини сындыран шәхсин Рамазан ајы кәффарәси вермәси ваҹибдир. Белә ки, бир гул азад етмәк, ардыҹыл олараг ики ај оруҹ тутмаг вә ја алтмыш јохсулу дојуздурмаг кими үч әмәлдән бирини јеринә јетирмәлидир.

100. Јахын адамлары вә ја гоһум-әгрәбасынын мүсибәтиндә башынын түкүнү гајчы вә ја башга шејләрлә кәсән гадынын Рамазан ајы кәффарәси вермәси ваҹибдир.

101. Өзүнүн шәр᾽и андыны сындыран шәхсин кәффарә вермәси ваҹибдир. Белә ки, ја бир гулу азад етмәли, ја он нәфәр јохсула јемәк вермәли јахуд да он нәфәр јохсула палтар вермәлидир. Бунлара имканы чатмадыгда исә үч ҝүн оруҹ тутмалыдыр.

102. Өз әри вә ја гоһумларынын мүсибәтиндә сачыны јолан гадынын (анды сындырмаг кими) кәффарә вермәси ваҹибдир. Чүнки гадына әр вә ја гоһум-әгрәбасынын мүсибәтиндә сачларыны јолуб, үзүнү ҹырмаг вә өзүнү гана бојамағы һарам сајылыр.

103. Өз өвлады вә ја һәјат јолдашынын мүсибәтиндә палтарыны ҹыран кишијә (анды сындырмаг кими) кәффарә вермәси ваҹибдир. Чүнки белә ишләр киши үчүн һарамдыр.

104. Бир мүсәлманы биләрәкдән вә зүлм олараг өлдүрән шәхсә ҹәм кәффарәси вермәк ваҹибдир. Белә ки, һәм бир гулу азад етмәли, һәм ардыҹыл олараг ики ај оруҹ тутмалы, һәм дә алтмыш јохсулу дојуздурмалыдыр. Пул тапылмадыгда исә галан ики әмәли јеринә јетирмәлидир.

105. Рамазан ајынын бир ҝүнлүк оруҹуну биләрәкдән вә һеч бир үзүрү олмадан һарам јемәк, шәраб ичмәк вә ја зинакарлыг кими һарам бир ишлә ачан шәхсә, ҹәм кәффарәси вермәк ваҹибдир.

106. Рамазан ајынын оруҹуну имкансызлыг вә ја һәддиндән артыг әзијјәтә ҝөрә ачан гоҹа киши, гоҹа арвад вә сусузлуг хәстәлији олан шәхсләрин кәффарә вермәси ваҹибдир. Һәмчинин Рамазан ајынын оруҹу, өзү вә ја көрпәси үчүн зијанвериҹи олдуғундан оруҹуну ачан һамилә гадын вә ја сүд верән ананын да кәффарә вермәси ваҹибдир. Белә ки, онларын һәр биринин ҝүндәлик кәффарәси бир мүдд (јә᾽ни тәгрибән 750 гарм), ајлыг кәффарәси исә ијирми ики кило јарым јемәк (буғда вә с.)-дан ибарәтдир. Гејд етмәк лазымдыр ки, һәҹҹ вә ја өмрә әмәлләриндә мөһрим шәхсә һарам олан бир чох ишләри әнҹам вермәјин дә кәффарәси вардыр. Лакин онларын һамысы Аллаһ евинин зәвварларына аиддир. Бу мәсәләләр һәҹҹ әмәлләри адлы китабда гејд олундуғу үчүн бурада онлардан сөз ачмырыг.

107. Әмр бе мә᾽руф – јә᾽ни халгы имкан дахилиндә вә мүәјјән шәртләр әсасында Аллаһын ваҹиб етдији ишләрә вадар етмәк ваҹибдир. (Мүәјјән шәртләр исә ашағыдакылардан ибарәтдир:)

Биринҹи: Әввәл меһрибан даһа сонра аҹыглы данышыг;

Икинҹи: Меһрибанлыгла иҹбари әмәл, даһа сонра гејри-меһрибанлыг иҹбаријјәти;

Үчүнҹү: Даһа сонра јараламаг вә өлдүрмәјә сәбәб олан шиддәтли әмәлләрин һәјата кечирилмәси.

Гејд етмәк лазымдыр ки, биринҹи мәрһәлә мүтләг шәкилдә бүтүн ҹамаата, икинҹи мәрһәлә јалныз дини рәһбәрин иҹазәси илә, үчүнҹү мәрһәлә исә мәһз ислам һакиминин вәзифәси олараг ваҹиб сајылыр.

108. Нәһј әз мүнкәр – јә᾽ни халгы ислам дининда һарам олан ишләрдән әмр бе мә᾽руф мөвзусунда гејд олунмсуш мәрһәләләр әсасында чәкиндирмәк ваҹибдир.

Имкан оларкән вә гаршыда һеч бир манеәнин олмамасы һалларында нәһј әз мүнкәри тәрк етмәк, һаггында тә᾽кид олунмуш һарам ишләрдән сајылыр.

109. Хәбәри вә имканы олан һалда илаһи диндә вүҹуда ҝәлмәк истәјән һәр нөв бид᾽әтин гаршысыны алмаг ваҹибдир. Һәмчинин белә бир бид᾽әт вүҹуда ҝәлдикдән сонра ону арадан апармаг да ваҹиб сајылыр.

110. Истәр кафирләр, истәрсә дә ислам ады илә ислам дининин һәгигәтләри илә мүбаризәдә олан ислам дүшмәнләринин мәдәни, сијаси вә игтисади јүрүшләринин гаршысыны алмаг ваҹибдир.

111. Ҹан вә мал бахымындан зијан ҝөрдүкдә белә мө᾽минләр вә хүсусилә алимләрин дин һөкмләринин мәһв олмасы, бид᾽әтин јаранмасы, дин әлејһинә олан ганунларын јајылмасы һәмчинин дини мүгәддәсләрә гаршы һөрмәтсизлик вә пис ишләрин јајылмасы гаршысында сүкут етмәси һарамдыр. Әлбәттә бунда даһа бөјүк бир ејбин (зијанын) гаршыда олмасы һалларында сүкут етмәјин һеч бир ејби јохдур.

112. Һәр бир мүкәлләфә истәр абадлыг, истәрсә дә сәһралыгда тәхәлли һалында үзү вә ја архасы гибләјә тәрәф отурмасы һарамдыр.

113. Һејзли вә нифаслы гадын, һәмчинин дәстәмазы олмајан шәхсләрин әли вә ја бәдәнләрини Гур᾽ани-кәримин хәтти, мүбарәк Аллаһ ады, мугәллибәл-гулуби вә-әбсар (әрә) Халигус-сәмавати вәл әрз (әрә) вә Бариун-нәсәмат (әрә) кими Аллаһа мәхсус олан сифәтләр, һәмчинин һәзрәт Пејғәмбәр (с) вә о һәзрәтин (с) мә᾽сум Әһли-бејти олан имамларын (ә) мүбарәк адларына тохундурмаг һарамдыр. Бу мәсәлә барәсиндә исә мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.

114. Ҹәнабәтли, һејзли вә нифаслы шәхсләрин мәсҹидләрдә отурмаг вә ја һәр нөв дајанмасы һарамдыр. Бу барәдә бүтүн мәсҹидләр бәрабәрдир (ејни һөкмдәдир), амма белә шәхсләрин мәсҹидләрин ичиндән өтүб кечмәсинин ејби јохдур.

115. Гејд олунмуш шәхсләрин Мәккә шәһәриндә јерләшән Мәсҹидул-һәрам вә Мәдинә шәһәриндә јерләшән Мәсҹидул-Нәби (с) мәсҹидләриндән өтүб кечмәси һарамдыр.

116. Ваҹиб сәҹдә ајәси олан Сәҹдә сурәсинин 15-ҹи, Фуссиләт сурәсинин 37-ҹи, Нәҹм сурәсинин 62-ҹи вә Әләг сурәсинин 19-ҹу ајәләринин ҹәнабәтли, һејзли вә нифаслы шәхсләр тәрәфиндән охунмасы һарамдыр. Гејд олунмуш шәхсләрин бу сурәләрин өзүнү охумасынын һарамлығы барәдә исә мүхтәлиф нәзәрләр ирәли сүрүлмүшдүр.

117. Һејзли вә нифаслы гадынын намаз гылыб, оруҹ тутмасы, һәмчинин е᾽тикаф үчүн әјләшмәси һарамдыр.

118. Фитр вә Гурбан бајрамлары ҝүнүндә оруҹ тутмаг һарамдыр.

119. Һәҹҹ әмәләрин әнҹам верән, һәмчинин башга шәхсләрин Минада Тәшрик – (јә᾽ни Зул-һиҹҹә ајынын 11-12 вә 13-ҹү) ҝүнләри оруҹ тутмасы һарамдыр.

120. Шә᾽бан ајынын сону вә ја Рамазан ајынын әввәли мә᾽лум олмајан ҝүндә, Рамазан ајынын биринҹи ҝүнү нијјәти илә оруҹ тутмаг һарамдыр.

121. Гадынын өз әринин һүгугуна манечилик төрәдән һалда мүстәһәб оруҹу тутмасы һарамдыр.

122. өвладын валидејнә гаршы әзијјәт вә һөрмәтсизлијә сәбәб олан вахтда (мүстәһәб) оруҹ тутмасы һарамдыр.

123. Сәфәр заманы ваҹиб вә ја мүстәһәб оруҹ тутмаг һарамдыр. Амма филан оруҹун сәфәрдә тутлмасыны нәзир етдикдә исә һарам сајылмыр. Һәмчинин нәзәри ҹәлб едәҹәк һәддә бәдәнә зијанлы олан оруҹун тутулмасы да һарамдыр. Оруҹ һарам олдугда исә батил сајылыр.

124. Намазда тәкәттүф етмәк (јә᾽ни әлләри шәриәт ҝөстәриши вә намазын бир һиссәси билиб бир-биринин үзәринә гојмаг) һарамдыр. Бунун исә јовмијјә (ҝүндәлик) вә гејри-јовмијјә, һәмчинин ваҹиб вә мүстәһәб намазлары арасында һеч бир фәрги јохдур. Бу әмәл илә намазы батил олуб-олмамасы барәдә исә мүхтәлиф нәзәрләр мөвҹуддур.

125. Шәриәт ҝөстәриши вә тә᾽әббүд нијјәти илә мә᾽мумларын (пишнамаза игтида едәнләрин) пишнамазын һәм сурәсини охудугдан сонра амин демәси, һәмчинин пишнамазын өзү вә ја тәк һалында намаз гылан шәхсин бу сөзү (гејд олунмуш нијјәтлә) демәси һарамдыр. Бу сөзлә намазын батил олуб-олмамасы барәдә исә мүхтәлиф нәзәрләр мөвҹуддур.

126. Биләрәкдән вә һеч бир шәр᾽и үзрү олмадан јовмијјә намазларыны батил етмәк (намаз гылан шәхсин сонрадан о намазы јенидән гылмасы нијјәтиндә олуб ону јеринә јетирсә белә) һарамдыр. Буна мисал олараг намазы батил едән һәдәси әсғәр вә ја һәдәси әкбәр, гибләдән дөнмәк, намаздан кәнар бир сөз данышмаг, биләрәкдән гәһ-гәһә илә ҝүлмәк, дүнја ишләри үчүн уҹа сәслә ағламаг, намазын сурәтини бир-биринә вуран бир әмәли јеринә јетирмәк, јемәк-ичмәк вә бу кими ишләрин јеринә јетирилмәсини гејд етмәк олар. Зәрури һаллар исә бу һөкмдән истисна олмушдур.

127. Инсанын она ејни вә ја кифаји тәрздә ваҹиб олмуш ваҹиб бир әмәли јеринә јетирдијинин гаршысында пул алмасы һарамдыр. Буна мисал олараг мејјитә гүсл вериб, намаз гылмаг вә с. бу кими ишләри гејд етмәк олар. Һәмчинин белә бир шәхсин мејјитин вариси вә ја башгаларындан пул алмасы арасында һеч бир фәрг јохдур. Бу мәсәлә барәсиндә мүхтәлиф нәзәрләр мөвҹуддур.

128. Истәр ваҹиб, истәрсә дә мүстәһәб ибадәтләрдә ријакарлыг етмәк һарамдыр. Белә ки, ибади бир әмәли, халгын диггәтини ҹәлб етмәк үчүн јеринә јетирмәк нәзәрдә тутулур. Буну исә јалныз халг нијјәти илә һәм Аллаһ, һәм дә халг нијјәти арасында, һәмчинин бир әмәлин әсли вә ја һиссәләриндә ријакарлыг етмәк арасында һеч бир фәрг јохдур. Буна мисал олараг дәстәмаз аларкән әлин јујулмасы вә ја баша мәсһ едилмәси, һәмчинин намаз гыларкән гираәт (охунуш) вә сәҹдә вә јахуд намазын хүсусијјәтинә аид олан, ону ҹамаатла вә ја мәсҹиддә гылмаг һалларыны гејд етмәк олар. Бир сөзлә десәк, һәр бир ибадәтин гејд олунмуш һаллары, һәмчинин ибадәтин әввәли вә ја ортасында ријакарлыг етмәк, һарам сајылараг о ибадәтин (намазын) батил олмасына сәбәб олур.

129. Ики ҝүндән сонра е᾽тикафын сындырлмасы һарамдыр. Белә ки, үчүнҹү ҝүнүн сүбһ чағындан дөрдүнҹү ҝүнүн ахшамынадәк олан мүддәт нәзәрдә тутулур. Чүнки алтынҹы, доггузунҹу вә беләҹә һәр үчлүкләрин е᾽тикафы ваҹиб сајылыр.

130. Һәҹҹ вә өмрәнин еһрам һалында ашағыда гејд олунмуш ијирми дөрд әмәлдән һәр бирини әнҹам вермәк һарамдыр. Еһрам мүһәррәматы адланан 24 әмәл ашағыдакылардан ибарәтдир:

1- Истәр јер, истәрсә дә һава һејванлары олан вәһши вә суда јашамајан һејванларын овланмасы;

2- Шәһвәтлә гадына тохунмаг вә һәтта шәһвәтамиз бахыш;

3- Өзү вә ја башгасы үчүн истәр әбәди, истәрсә дә мүвәггәти никаһ әгди охумаг вә ја әгдин иҹра олунмасына шаһид дурмаг;

4- Истимна етмәк;

5- Әтирдән истифадә етмәк;

6- Киши үчүн тикилмиш палтар ҝејмәк;

7- Ҝөзә гара сүрмә чәкмәк;

8- Ҝүзҝүә бахмаг;

9- Кишиләр үчүн ајағын үстүнү өртән ҹораб вә ја ајаггабы ҝејмәк;

10- Јалан данышмаг, сөјүш вермәк вә ловғаланмаг;

11- Мүҹадилә етмәк; (јә᾽ни ла вәллаһ вә ја бәла вәллаһ сөзләринә анд ичмәк). Белә ки, истәр доғру, истәрсә дә јалан олараг бир иши (сөзү) тәсдиг вә ја тәкзиб етмәк.

12- Бәдәнә гонмуш һејванлары өлдүрмәк;

13- Бәзәк үчүн бармаға үзүк тахмаг;

14- Гадынын бәзәниб-дүзәнмәси;

15- Крем вә бу кими јағлы шејләрин бәдәнә сүртүлмәси;

16- Һәрчәнд аз олса белә бәдән түкләрини гырхмаг вә ја бу кими јолларла арадан апармаг;

17- Кишинин палтар вә бу кими шејләрлә башыны өртмәси;

18- Гадынларын палтар вә бу кими шејләрлә үзүнү өртмәси;

19- Истәр кәҹавә, истәрсә дә тәјјарә илә сәфәр јолуну ҝедәркән һәрәкәтдә олан һалда кишинин көлҝә алтында дурмасы;

20- Диши јумаг вә ја чыхартмагла белә бәдәндән ганын чыхарылмасы;

21- Әл вә ајаг бармагларын дырнагларынын бүтөв вә ја азаҹыг тутулмасы;

22- Ган чыхмадыгда белә дишин чәкилмәси;

23- Һәрәмдә олан от вә ағаҹлары гырмаг;

24- Еһрам һалында сојуг (хәнҹәр, гылынҹ вә с.) вә ја одлу (түфәнҝ вә с.) кими силаһларла силаһлы олмаг.

Гејд олунмуш әмәлләрин чохунун (еһрам вахты) һарам олмасындан әлавә, кәффарәси дә вардыр вә бу кәффарәләр ислам дининин фигһ елминдә зикр олунмушдур.

131. Биләрәкдән мәсҹидләри, мә᾽сумлар (ә)-ын пак һәрәмләри, Гур᾽анын ҹилди вә ја вәрәгини һәр һансы бир нәҹис илә мурдарламаг һарамдыр. Һәмчинин мә᾽сум имамларын (ә) гәбрләриндән ҝөтүрүлмүш түрбәтин мурдарланмасы она гаршы һөрмәтсизлик сајылдыгда, һарамдыр. Јухарыда гејд олунмуш (мүгәддәс мәканлар вә шејләр) һән һансы бир нәҹислә мурдарландыгда, онлары дәрһал пак етмәк ваҹиб сајылыр.

132. Мәсҹидләри дағыдыб тә᾽тил етмәк, һәмчинин халгын онлардан истифадә етмәсинин гаршысыны алмаг һарамдыр. Лакин мәсҹидләри (тә᾽мир едиб) даһа јахшы бир һала салмаг кими һалларда һарам сајылмыр.

133. Ҹәнабәтли олан вә ја мәсҹидә гаршы һөрмәтсизлик сајылан һалларда кафир, мүшрик вә гејри-мүшрик шәхсләрин мәсҹидә дахил олмасына иҹазә вермәк һарамдыр.



WWW.YA-ALI.UCOZ.RU
 
Forum » FORUM-TEKST » İSLAM » ИСЛАМ ШӘРИӘТИНДӘ ВАҸИБ ВӘ ҺАРАМ ӘМӘЛЛӘР (ВАҸИБ ВӘ ҺАРАМ)
  • Страница 1 из 1
  • 1
Поиск: