Elm əhli həmin kimsələrdir ki, əziz Peyğəmbərimiz (s) din, vətən yolunda canını qurban verən şəhidlərin qanından, məhz, onların (elm əhlinin, alimlərin) mürəkkəbinin (bəlkə də, bir damlasının) üstün olduğunu buyurmuşdur. Çün ki, həmin mürəkkəbin məhsulu, yəni, bu mürəkkəb vasitəsilə ərsəyə gələn qiymətli əsərlər, illər ötdükcə nəsildən-nəsilə ötürülür və ilahi bəyanın əhatə dairəsinin genişlənməsində, eləcə də, ümmətin maariflənməsində, hidayət və kamilliyə çatmasında mühüm rol oynayır. Əllamə Seyyid Əbdul-Hüseyn Şərəfuddin Amili də, həmin alimlərdən və ilahi maarifin keşikçilərindən biri olmuşdur. Dəyərli ömrünü İslam dininin təlim və tədrisinə, eləcə də, müsəlmanların birlik və mənafeyinə həsr edən Əllamə Seyyid Şərəfuddin Amuli, bu gün də, müsəlmanlar tərəfindən əzəmətlə yad edilir.

Böyük alimin həyatına qaısa bir baxış.

Təvəllüdü və ailəsi.

Əllamə Şərəfuddin Amili, 1869-cu ildə (h.q. 1290) İraqın Kazimeyn şəhərində ruhani və alim ailəsində dünyaya göz açmışdır. Atası Əllamə Seyyid Yusif Şərəfuddin, anası Ayətullah Seyyid Hadi Sədrin qızı Zəhradır. Alimin ata və anası İmam Kazimin (ə) nəslindən olduğu üçün, alim seyyid və “Musəvi”lərdəndir.

Təhsili.

Şərəfuddin Amili elə bir ailədə doğulmuşdu ki, təhsil almaq üçün gərəkli vəsait ailəsində mövcud idi. Atası təhsilini təkmilləşdirib İraqın böyük alim və fəqihlərindən ictihad icazəsi alıb Cəbəl-Amilə (Livanın cənubu) qayıdır. O zamanlar Amilinin 8 yaşı var idi. Kiçik yaşlarından Amili Nəcəf-Əşrəfdə “ərəb dilinin müqəddimatı” dərslərini, fiqh və üsul elmini, həmçinin, bəlağəti  öyrənmiş, habelə məşhur mərceyi-təqlidlərdən olan Xorasani, Fəthullah İsfəhani, Məhəmməd Taha Nəcəfi, Kazim Təbatəbai, Həsən Kərbəlayi, İsmayıl Sədr, (öz dayısı) Seyyid Həsən Sədr və s. alimlərin məhzərində elmi dərslərdə iştirak edib onlardan lazımi şəkildə bəhrələnmişdir. Amili təkcə elm öyrənməklə kifayətlənməyir, dövrünün siyasi-ictimai vəziyyətindən, müsəlmanlar arasında baş verən hadisələrdən də, məlumatlı olmuşdu. Müsəlmanlar arasındakı ixtilaflar daim alimi düşündürmüş və kədərli etmişdir. Alimin özü bu barədə belə deyir: “Siə və sünnü ixtilafları, elə cavanlığımdan məni kədərləndirirdi və həmişə bir çarə ardınca idim.” Əlbəttə ki, böyük alim təkcə Nəcəf-Əşrəfdə deyil, Kazimeyn, Samirra, Kərbəla şəhərlərində də, tanınmış alimlərin elmindən istifadə etmişdir. Şərəfuddin Amili 32 yaşına çatmamış ictihad məqamına yetişmişdir.

Cəbəl-Amilə gəlməsi və oradakı fəaliyyətləri.

Şərəfuddin Amili təhsilini bitirib ictihad icazəsi aldıqdan sonra, Cəbəl-Amilə gəlir və oranın camaatı və böyük alimləri tərəfindən böyük tən-tənə ilə qarşılanmışdır. Seyyid Amilinin gəlişi ilə, Cəbəl-Amil əhli artıq öz rəhbərinə qovuşmuşdu. Məntəqənin əhalisi onu sevir, böyük rəğbət və məhəbbət bəsləyir, onun fəaliyyət göstərməsində yardım edəcəklərini bildirmişdilər. İraqın böyük alimləri də, Amilinin Cəbəl-Amildə fəaliyyət göstərməsinin tərəfdarı idilər və bundan ötrü israr edib oranın (Cəbəl-Amilin) əhalisinin Şərəfuddin kimi alimə daha çox ehtiyaclı olduğunu bildirmişdilər. Amili Livanda islahatçılıqla məşğul olur, zülm əhlinə qarşı mübarizə edir, cəddi İmam Hüseyn (ə) kimi “əmr be məruf” amilini həyata keçirirdi. O, həm də, camaatın müşkil məsələlərini həll edir, ehtiyacı olanlara yardım göstərirdi. Camaat fətva almaq üçün də, o həzrətə müraciət edirdi. İlk öncə Amili öz atasına hörmət əlaməti olaraq müsəlmanların şəri sualları cavablandırmaqdan çəkinirdi. Onlar da, bu sahədə onun atasına və Seyyid Əli Əminə müraciət edirdilər. Daha sonra Seyyid Əli Əmin, Amilinin adil müctəhid olduğunu və həmin vaxtlarda Cəbəl-Amildə müctəhidlər arasında onun mislinin olmadığını bildirmişdi. Bununla da, şəri hökmlərdə tədricən Şərəfuddinə müraciət etməyə başladılar. Böyük alimin fəaliyyətləri əlbəttə ki, bunlarla bitmir. Amili həmçinin, Livanın Sovr şəhərində xeyriyyə müəssisələri tə`sis etmiş, bu müəssisələrin müsəlmanlar üçün çox böyük faydası olmuşdu. Bu müəssisələr sonradan Qum Elmiyyə Hövzəsinin alimlərindən olan Amilinin xalası oğlu Seyyid Musa Sədr tərəfindən təkmilləşdirilmişdir. Mərhum Amilinin oğlanları Sədrəddin (“Ən-Nəcm” məcəlləsinin baş redaktoru) və Cə`fər (Sovr şəhəri üzrə dövlət parlamentində nümayəndə və atasının müavini idi) həmin müəssisələrin tikilişində ciddi səylər göstərmişlər. Həmin müəssisələr bunlardır:

3. “Cəm`iyyətul-birri vəl-ihsan”. (Yaxşılıq və ehsan cəmiyyəti) Bu xeyriyyə müəssisəsi ona görə tə`sis edilmişdir ki, yoxsullara, ehtiyaclı insanlara bu cəmiyyət tərəfindən yardım olunsun və ölənlərin dəfn-kəfən işləri təşkil edilsin.

Alimin əsərləri.

Şərəfuddin Amili bir çox dəyərli əsərlər yazmışdır ki, həmin əsərlərdən bəzilərini oxucuların nəzərinə çatdırırıq; “Əl-fusulul-muhimmə fi tə`lifil-umməti”, “Əl-Muraciət”, “Əcvibətu Musa Carullah”, “Əl-Kəlimətul-qərra fi təfziliz-Zəhra (ə)”, “Əl-Məcalisul-faxirə fi matəmil-itrətit-Tahirə”, “Əbu Hureyrə”, “Əl-ictihadu fi muqabilin-nəss”. Böyük alimin qarşıda zikr edəcəyimiz kimi, bir çox əsərləri də, düşmənlər tərəfindən yandırılmışdır. O cümlədən; “Şərhut-təbsirə”, “Haşiyətu-istishab”, “Səbilul-mu`minin”, “Ən-nususul-cəliyyə”, “Tənzilul-ayatil-bahirə”, “Tuhfətul-əshab”, “Əz-Zəriə” və s. (Əlavə məlumat üçün, müəllifin “Əl-Muraciət” və “Saxta hədislərin yaranması” kitablarına müraciət edin!)

Zalımlara qarşı mübarizələri.

Şərəfuddin Amili dövrünün zalım fransız müstəmləkəçilərinə qarşı əzmlə mübarizə aparır, xalqı da, mübariz olmağa və bu mücadilədə yaxından iştirak etməyə çağırırdı. Bu səbəbdən “Vadil-Huceyrə”də konfrans təşkil edib Livanın alim, tayfa və qəbilə böyüklərini bu konfransa dəvət etdi. Həmin konfransda böyük alim, müstəmləkəçilərə qarşı cihad fətvası verdi və konfrans iştirakçıları onun fətvasını dəstəklədilər və öz şəhərlərində müstəmləkəçilərə qarşı mübarizəyə başladılar. Amilinin fəallığı, zalımlara qarşı azadlıq uğrunda mübarizliyi, artıq fransa müstəmləkəçilərini narahat edirdi və onlar bu qərara gəldilər ki, Amiliyə sui-qəsd təşkil etsinlər. Əhali böyük alimin evinə gediş-gəliş edir, siyahılar təşkil edərək fransızların qurduğu hökümətin ləğvini və öz azadlıqlarını istəyirdilər. Fransızlar sui-qəsddən ötrü ibnil-Həccacı Amilinin evinə göndərdilər ki, Onu qətlə yetirsin və Livanın azadlığını tələb edən siyahıları ələ keçirsin. Lakin, ibnil-Həccac öz çirkin məqsədinə çata bilməmişdi. Hadisənin baş verdiyini bilən camaat, Livanın cənubundan Sovr şəhərinə axışıb gəlmişdi. Amili bundan sonra Şəhur şəhərinə gedir və fransız ordularının Şəhurə gəldiyini bilib oranı tərk edərək yaxınlıqda bir mağaraya sığınaraq bütün günü orada keçirir. Müxaliflər onun Şəhur və Sovr şəhərlərindəki evini yandırır, kitabxanasını qarət edirlər və hətta, böyük alimin əlyazma halında olan 19 cildlik qiymətli kitabları da, yandırılır. Amili daha sonra Suriyaya səfər edir və Suriyanın rəhbəri Məlik Feysəlin qonağı olur. Amili elə Suriyada da öz mübarizəsini davam etdirir, oranın alim və ziyalı şəxslərini də, mübarizəyə səsləyirdi. Fransızlar Şamı işğal etdikdən sonra, hərəkata başçılıq edənləri sürgünə göndərir, Amili də Fələstinə sürgün edilir və orada bir neçə ay qaldıqdan sonra Misirə gedir və fəaliyyətini burada davam etdirir. 1917-ci ilin sonlarında Misiri tərk edib Fələstinə gedir və Cəbəl-Amilə yaxın olan bir məntəqədə məskunlaşır. (Fələstin o zaman İngilislər tərəfindən işğal edilmişdi) Buradakı evi də, camaatın eləcə də, yoxsul təbəqənin gediş-gəliş etdiyi evə çevrilir və alim burada da, iclaslar təşkil edir, xalqa xidmət göstərirdi. Bir çox müzakirə və danışıqlardan sonra, Fransa dövləti razı oldu ki, Amili və başqa sürgün olunanlar Cəbəl-Amilə qayıtsın. Əhali bu münasibətlə son dərəcə sevinc içində idi və böyük alimi qarşılamaq üçün Cəbəli-Amilə axışıb gəlmişdilər. Sübhdən hava qaralana qədər küçələr, məhəllələr insanlarla dolmuşdu. Şərəfuddin Amili artıq Livanın həm dini, həm siyasi, həm də, milli lideri idi.

Şərəfuddin Amilinin müxtəlif ölkələrə səfərləri.

Şərəfuddin Amili 1907-ci ildə Həzrət Peyğəmbər (s) və imamların (ə) pak məzarlarını ziyarət etmək üçün Mədinəyə səfər edir. Həmçinin, 1908-ci ildə Misirə səfər etmiş, 1909-cu ilə qədər, orada qalmış və Misirin bir çox alimləri ilə müzakirələr aparmış və oradakı “əl-Əzhər” universitetinin o zamankı rektoru Şeyx Səlim Büşri ilə məktublaşmış və bu məktublar, çox dəyərli “əl-Muraciət” kitabı şəklində oxuculara təqdim edilmişdir. (Bu kitabda, həmçinin Şərəfuddin Amilinin həyatı və əsərləri yer almışdır.) Misirə 2-ci səfər isə, 1917-ci ildə baş vermişdir. 1919-cu ildə Şah Məlik Hüseynin dövründə dəniz yolu ilə Məkkənin ziyarətinə getmişdir. Həmin il həcc ziyarətinə, zəvvarlardan əlavə böyük alimlər, tanınmış şəxsiyyətlər də gəlmişdi. Ərəbistanın əmiri Məlik Hüseynin ricası ilə, Şərəfuddin Amili Məscidul-Haramda camaat namazına imamətlik etdi. İslam tarixində ilk namaz idi ki, Məscidul-Haramda sünnü və şiələr, şiə aliminin arxasında dayanıb ona iqtida edirdilər. Mərhum Ayətullah Fazel Lənkərani “Gəncliyin yeddi səması” adlı kitabında bu möhtəşəm hadisəni aşağıdakı sözlərlə ifadə edir: “Hər il həcc mövsümündə Məkkə və Mədinə kamillik yolçularının misilsiz izdihamına şahid olur. Bu iki böyük şəhər zilhiccə ayında mələklər selini qarşılayır. İlahi səmalardan Kə`bəyə üz tutmuş mələklər müsəlmanların həccinə, sə`yinə, səfasına şərik olurlar. Bu mərasim qəməri tarixi ilə 1340-cı ildə daha əzəmətli oldu. Böyük şiə alimi mərhum ayətullah Seyyid Şərəfuddin Amili dünya müsəlmanlarının toplumuna xüsusi bir ab-hava gətirdi. Məlik Hüseynin ricası ilə Məscidul-Haramda tə`yin olunmuş namaz mərhum Şərəfuddinin imaməti ilə qılındı. Bu, islam tarixində Məscidul-Haramda sünni və şiələrin, şiə aliminin imaməti ilə qıldıqları ilk namaz idi. Sünnü və şiələrin çiyin-çiyinə dayanıb, Əhli-beyt istəyincə namaz qılması mərhum Seyyidin ən böyük arzusu idi. Bu namaz haqqında illər uzunu iftixarla danışıldı.” Şah Məlik Hüseyn, Amilinin hörmətlə qarşılamış və həmin il Kəbəni birlikdə yumuşdular. 1934-cü ildə böyük alim, imamların məzarlarını ziyarət etmək üçün, İraqa səfər etmiş və xalq onu hörmətlə qarşılamışdı. Daha sonra İrana gedib İmam Rzanın (ə) şərif məzarını ziyarət etmişdir.

Böyük alimin vəfatı.

Şərəfuddin Amili bərəkətli ömrünün son illərini, babası Həzrət Əlinin (ə) məzarının yanında dəfn edilsin deyə, öz doğulduğu məkanda (İraqda) yaşamaq istəyirdi. Lakin qədərində olan bu idi ki, son anlarını Livanda keçirsin. Nəhayət böyük rəhbər, görkəmli İslam alimi, nüfuzlu siyasi xadim 1956-cı ildə gözlərini əbədiyyən fənalıq dünyasına yumdu. Livanın cənub əhalisi, Amilinin vəfat xəbərini eşidən kimi, öz rəhbərləri ilə vidalaşmaqdan ötrü, axın-axın Beyruta gəldilər. Beyrut böyük hüzn və matəmə qərq olmuşdu. Dini alimlər, dövlət və siyasət adamları, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri dəfndə yaxından iştirak etdilər və cənazə xüsusi təyyarə ilə Bağdada gətirildi. Elə Bağdadda da, Onun yolunu gözləyənlər az deyildi. Bağdad və Kazimeyn şəhərlərinin əhalisi cənazəni müşayiət etdi, cənazə gecə ikən Kərbəlaya daxil oldu. Vida mərasimi Kəbəlada sona çatdı və cənazə Nəcəf-Əşrəfə gətirildi. Oradakı insanlar da kədərə qərq olmuşdular. Bununla da, həzrətin cənazəsi 1956-cı ildə Nəcəf-Əşrəfdə, Həzrət Əlinin (ə) şərif məqbərəsinin həyətində torpağa tapşırıldı. Allah rəhmət eləsin!

Əziz oxucular! Allah yolunda böyük zəhmətlərə qatlaşan, ağır məşəqqətlərə dözən böyük alim Şərəfuddin Amilinin ruhuna salavat hədiyyə etməyi unutmayın!