İran İslam Respublikas(n)ı lideri və qurucusu, fakih və arif İmam Humeyni, 24 Sentyabr 1902də Humeyn şəhərində doğuldu. İyun 1989-cu ildə Tahranın ürək xəstəxanasında vəfat etdi.

Əsl adı Ruhullah soyadı Mustafavi olan, ancaq Yəhudi-ye Humeyni olaraq tanınan İmam Humeyninin atası, zamanın üləmasından sayılan Seyid Mustafa idi. Beş aylıq ikən atasını itirdi. Dövrün hökumətinə bağlı feodal güclər tərəfindən şəhid edilərək öldürülən atasının qohumları, qatilin qisas edilməsi üçün "Darul Hükümeye" Tahrana gələrək bu mövzuda israrları nəticəs(n)i qatil qisas edilmişdir.

Uşaqlıq dövrünü Ayetullah Hansarinin (Zubdetu't-Tesanif'in yazıçıs(n)ı) nəvələrindən olan anası Həcər xanım və bibi/hələsi Sahibə xanımın yanında keçirmiş, lakin on beş yaşında ikən həm anasını həm də bibi/hələsini itirmişdir.

Uşaqlıq illərindən etibarən dini mədrəsələrdə təməl dərsləri (Ərəb dili və ədəbiyyatı, məntiq, fiqh və üsul) al/götürməyə başlamış və Mirzə Mahmud İftiharu'l-Ulema, Həcc Mirzə Nəcəfi-ye Humeyni, Ayetullah Şeyx Əli Məhəmməd Burucerdi, Ayetullah Məhəmməd Gulpaygani və Ayetullah Abbas Eraki kimi bölgənin böyük üləma və müəllimlərindən dərslər al/götürərək 1919-cu ildə Erak Elmiyə Mədrəsəsinə girdi. Burada bir çox dərsləri oxuduqdan sonra Qum Elmiyə mədrəsəsinə keçərək fəlsəfə və əxlaq dərslərini, Ayetullah Məhəmməd Şahabadi və Seyid Əbul-Həsən Hakim Kazvini və Həcc Mirzə Cevad Ağa Məliyi-ye Tebrizinin yanında oxudu. Daşınan fiqh və üsul dərslərini isə Ayetullah Abdulkerim Hairi-yi Yezdi, və Ağa Mir Seyid Əli Qaşanıdan al/götürdü. Fiqh və üsul dərslərində çox müvəffəqiyyətli olaraq qısa zamanda ictihad (Muctehidlik) dərəcəsinə çatdı.

İmam Humeyni, Hicri 1339-cu ildə Ayetullah Abdulkerim Hairinin vəfatından sonra artıq özü fəlsəfə, tehzibi nəfs və əxlaq dərslərində Qumun məşhur üləmasından biri olmuş; daha sonraları isə fiqh və üsul dərslərinin də məşhur müəllimləri arasında iştirak etmişdir. O dövrdə hökumət əleyhdarı olan şəxsiyyətlərlə əlaqə halında olan İmam Humeyni, gənc yaşına baxmayaraq Şah Razılıq Pehlevi rejiminə qarşı mübarizə verməyə çalışırdı. Ayetullah Hairidən sonra Qumun qabaqda gələn üləmasından Ayetullah Burucerdiyə bir müddət aktual məsələlər barəsində köməkçi olan İmam Humeyni, o böyük şəxsin də vəfat etməsinin ardından, Qum Mədrəsəsi və elmi ətraflarda "Ayetullahi'l-Uzma" olaraq tanındı.

1958də Əyalət və Vilayət Cəmiyyətlərinin qurulması və Şahın "Altı maddəlik qanunları"nın ortaya qoyulmasıyla, Şah rejimi əleyhinə şiddətli mübarizəsini başlatdı. 5 İyun 1961də meydana gələn qanlı hadisələrdən sonra rejim əleyhinə etdiyi bir danışma nəticəs(n)i həbs olunaraq Tahrandakı İşretabad əsgəri cəza evinə qoyuldu.

Sərbəst qaldıqdan bir il sonra, kapitulyasiya qanunu əleyhinə etdiyi qızdırmalı danışmasının ardından təkrar həbs olundu. Ancaq bu dəfə həbsxanaya deyil, 4 Noyabr 1965də Türkiyəyə sürgünə göndərildi. Bir müddət sonra İmam Humeyni, Türkiyədən İraqa keçdi və bu, İraqın Nəcəf şəhərində tələbə yetişdirməklə məşğul olacağı on beş illik uzun bir sürgünün başlanğıcı idi.

İmamın oğulu Seyid Mustafanın Şah rejimi gizli kəşfiyyat xidmətləri tərəfindən öldürülməsinin ardından İranda qarışıqlıqlar meydana gəldi. Şah rejiminin əleyhinə bir qiyam başladıldı. İmam Humeyninin liderliyi altında icra edilən bu hərəkətlər nəticəsində İraqdan Fransanın Paris şəhərinə keçdi. 1 Fevral 1979da Şahın İrandan qaçmasının ardından İmam Humeyni on beş illik bir sürgünün ardından böyük bir qarşılama ilə və İran xalqına müstəqillik, azadlıq və İslam Respublikasını hədiyyə olaraq gətirərək İrana geri döndü. Onun geri dönüşü inqilabın gedişatını daha da sürətləndirdi və 11 Fevral 1979da İmam Humeyninin başlatdığı uzun mübarizə zəfərə çatdı və xalqın böyük dəstəyi ilə Şah rejimi tarixə qarışaraq yerinə İran İslam Respublikas(n)ı rejimi quruldu. İmam Humeyni İnqilabın zəfərindən on il sonra, 4 İyun 1989da Tahranda vəfat etdi.

İMAM KHUMEYNİ(ra)ın ƏSƏRLƏRİ

1- Sahur Duası Şərhi

2-"Re'su'l-Calut" Hədisinin Şərhinə İmamın Haşiyəsi

3-"Akıl və Cahillik Ordusu" Hədisinin Şərhi

4- "Fususul-hikem"in Şərhinə Haşiyə

5-"Kırk Hədis" Şərhi

6-Namaz Ədəbi (Adabu's-Salat)

7-"Esfar" (mədəniyyəti əsərlər) Haşiyəsi

8-Envaru'l-Hidaye fi't-ta'ligatu Ale'l-kifaye ( 2 dəri),

9- Risaletu'l-İstishab

10- Risaletu'l-İctihad ve't-Taklid

11- Risalə fi't-Taleb vəl-İradə

12- Risalə fil-Qaidə idi min Mulk

13- Kitabu't-Tahare (4 dəri)

14- Mekasib-u Muharrame (2 dəri)

15- Risaləti Necati'l-İbad

16- Ayetullah əl-Uzma Burucerdinin Fiqh Dərsləri

17- Həcc Fətvaları

18- Kitabu'l-Bey' (5 dəri)

19- Kitabu'l-Halel fi's-Salat

20- Cihad-ı Əkbər ya da Nəfsə Qarşı Mübarizə

21- Fətvalar

22- Mədəniyyəti Məktublar

23- "Rəsul-Calut" Hədisinin Şərhi

24- "Fevaidu'r-Razaviyye" Şərhinə Haşiyə

25- Misbahu'l-Hidaye ile'l-Hilafe vəl-Vilaye

26- "Misbahul-uns"a Haşiyə

27- Sırru's-Salat (Salatu'l-Arifin və Mi'racu's-Salikin)

28- Risaləti Likau'llah

29- Keşfu'l-Esrar

30- Bedayiu'd-Durer fi Qaidə idi Nefyi'd-Darar

31- Risaləti fi't-Teadul ve't-Teracih

32- Menahicu'l-Vusul elə İlmu'l-Usul (2 dəri)

33- Risaləti fi't-Takiyye

34- Risalə fi Ta'yini'l-Fecr fil-Leyali'l-Mukammere

35- Dəliyə ale'l-Urvetu'l-Vuska

36- Dəliyə al/götürə Səbəb idin-Necat

37- Miras Risaləsinə Haşiyə

38- Tevzihu'l-Mesail (Elmihal risaləsi)

39- Tahriru'l-Vesile (2 dəri)

40- Takriratu Durus-i İmam Humeyni

41- İslami Hökumət ya da Vəlayət-i Fakih

42- Həmd Surəsi Təfsiri

43- Şeir Divanı

44- siyasi-İlahi Vəsiyyətnamə (son mesaj)

45- Səhifə-i Nur (İmamın mesajları, danışmaları, reportajları, məktub və ehkamı, 22 dəri)