Allame Məclisi (r.ə) Doğumu
Məhəmməd Mis min Məhəmməd Taki min Maksut Ÿli Məclisi, Allame Məclisi və
İkinci Məclisi deyə məşhurdur. 1307 h. k. ilində İsfahanda doğuldu.
09/03/2008
Ailəsi
Son əsrlərdə Şiənin fəxr etdiyi bir ailədir. Bu ailədə yüzə yaxın
böyük alim yetişmişdir.
1- Allamenin böyük atası; hafiz, alim Ÿbu Naim İsfahani, Tarix-i İsfahan və
Hilyet'ul-Evliya kitablarının yazıçısıdır.
2- Allamenin atası; Mevla Məhəmməd Taki Məclisi, Birinci Məclisi deyə
məşhurdur (1003-1070 h. k.). Mənəvi kəramət və möcüzələri vardır. O
muhaddis və böyük bir fakihtir. Müxtəlif kitablar təlif etmişdir. Məhəmməd
Taki Məclisi, Şeyx Bahas(n)ı və Mir Kürəkənin tələbəsidir. Müxtəlif
elmlərdə ekspert və zamanının təqlid mərcis(n)i idi. Təqlid mərcis(n)i
olmasına baxmayaraq Cümə Namazı da etdirirdi. İsfahanın Cümə İmamı da o
idi. Öyrətdiyi kəslərdən oğulu Allame Məclisi (ən çox atasından istifadə
etmişdir), Ağa Hüseyin Hansari və Molla Saleh Mazenderanidir.
3- Allamenin Molla Azizullah və Molla Abdullah adlarında iki qardaşı daha vardı
ki çox təqvalı, zahit və elm sahibi kəslər idi. Ÿhl-i Beyt (ə.s) məktəbini
təbliğ və xalqı hidayət etmək üçün Hindistana səfər edib orada iqamət
etdilər.
4- Allame Məclisi ailəsi, yalnız kişiləri öyrətmədi. Hətta qadınları da
kişilərin yanında elmi mövzularda böyük mövqelərə çatdılar. Allame
Məclisinin dörd bacıs(n)ı vardı. Hamısı da araşdırmaçı yazar və
müəllif idilər. Onların əsərlərindən bəziləri bunlardır: Şərh-i Kafi,
əl-Müşterekat fi'r-Rical, Şərh-i Şerai'il-İslam, Şərh-i Metalı və
Şərh-i Ÿzələsidə Dibil-i Hazai. Bu böyük alimə qadınların ərləri də
İslam aləminin ən böyük alimlərindən idilər. Molla Saleh Mazenderani, Molla
Mirzə Şirvani, Molla Ÿli Astarabadi və Mirzə Məhəmməd Fasfai.
5- Allame Məclisinin beş oğulu vardı. Hamısı da atalarının dincliyində elm
və mədəniyyət öyrənərək elmi mövqelər əldə etdilər.
6- Allamenin kürəkənləri də ki beş dənə idilər; hamısı alim idilər.
Allame xüsusi bir təvəccöhlə qızlarını onlarla evləndirirdi.
Bunlara əlavədən o əsrin alimləri və böyükləri Allame Məclisi ilə çox
möhkəm dialoq içərisində idilər. Vahit Behbehani, Bahr'ul-Ulum, Tabatabai
Burucerdi, Riyaz'ul-Ulema'nın sahibi Mirzə Abdullah Ÿfəndi, Şehristani vs..
Allame Məclisinin, müxtəlif elmlərdəki ekspertliyi o qədər məşhurdur ki
heç bir şərhə ehtiyac yoxdur. Allame Məclisi adı, içtihat və fiqh
sahəsində günəş kimi parlayır. Allame Məclisi, bütün elmləri özündə
yığan böyük alimlərdən idi. O müxtəlif elmlərdə məsələn; təfsirdə,
fiqhdə, üsul-u fiqhdə, tarixdə, ricalde və dirayede ən qabaqda gələnlərdən
idi. Bihar'ul-Envar'da qısa bir göz gəzdirmək, hər şeyi çox açıq ifadə
etməyə çatır. Bunların yanında ağılı elmlərdə də ekspert idi.
Məntiqdə, fəlsəfədə, riyaziyyatda, coğrafiyada, tibbdə, astronomiyada,
ədəbiyyat və gizli elmlərdə. Bihar'ul-Enver'deki Kitab'us-Sema vəl-Aləmə
qısa bir göz keçirmək, onun nə qədər əhatəli bir şəxsiyyət olduğunu
ortaya qoyar. Bəziləri onu bütün budaqlarda ekspertlik cəhətdən İslam
tarixində bənzərsiz və bənzərsiz zikr etmişlər.
Allame, müşkül hədislər mövzusunda çox incə və çox zərif biridir.
Ayətlər və rəvayətlər haqqındakı bəyanları çox dəqiq və çox
gözəldir. Onlarda çox az səhv və səhvə rast gəlinər. Allame Məclisi,
Ÿhl-i Beyt (ə.s) hədisləri araşdırmasına əlavədən fiqhdə də ekspert idi.
Amma Biharın fiqhə aid dərilərini təmizə çəkmə fürsəti tapa
bilməmişdir.
Mənəvi Şəxsiyyəti
Din alimləri ustadlarından yalnız elm və məlumat al/götürmürlər. Bəlkə
bunun yanında mənəvi şeyləri və suluqlarını da ustadlarının idarəsində
edərlər. Allame Məclisi, elmi mərtəbələri qazandığı kimi hətta ondan daha
sürətli mənəvi mövqeləri də qazanırdı və beləcə gerçək alim-i rəbbani
oldu. Bu iddia onun əxlaqi xüsusiyyətlərini araşdırmaqla isbat edilər. Ÿn
əhəmiyyətli əxlaqi xüsusiyyətləri bunlardır:
1- Allahı Xatırlama: çox qiymətli şagirdi Seyit Nimetullah Cəzairi, ustadı
haqqında belə demişdir: "Allame, Allahı xatırlamaqdan heç bir an qəflət
etməzdi və bütün işlərini Allaha yaxın olmaq, ONun razılığını
al/götürmək üçün edərdi.
2- Ziyarət: Allame, hidayət imamlarının (ə.s) ziyarətlərinə çox
əhəmiyyət verərdi. O, günün şərtlərinə nəzərən ümumiyyətlə
səfərlər çox çətin və ağır şərtlər altında reallaşırdı. Buna
baxmayaraq Allame dəfələrlə İraqdakı, Ÿrəbistandakı imamları ziyarət
etdi. Bir neçə dəfə də həccə müşərrəf oldu.
3- Təvəssül: Allamenin imamlardan (ə.s) gələn dualara xüsusi bir
təvəccöhü vardı. Onun üçün də Bihar'ul-Envar'da dua və ziyarətə çox
geniş yer vermiş, bununla birlikdə dua və ziyarət haqqında xüsusi kitablar
yazmışdır. Bunlardan Zad'ul-Maad, sonrakı dua kitablarının mərcis(n)i və
qaynağıdır və Tuhfet'uz-Zair, Ziyarət-i İctimaiyyət və Semat dualarının
tərcüməsidir.
4- Züht və çəkinmə: Bu böyük insanın ən əhəmiyyətli
xüsusiyyətlərindən biri onun çox təqvalı, çəkinən və sadə həyatlı
olmasıdır. Allame, Safeviler dövründə yaşayırdı və Safevi Dövlətinin
Şeyh'ul-İslam'ı idi. Tək sözlə dövlətin bütün imkanları onun əlində
idi. Amma buna baxmayaraq tam bir pəhrizlik və züht ilə həyatını davam
etdirirdi.
5- Təvazö: Bu da Allamenin başqa bir fərdi xüsusiyyətlərindən idi. O, heç
kimin cəmiyyətdəki karieri, böyüklüyü və ya kiçikliyi onu təsir etməzdi.
O, Seyit Ÿli Xan/mehmanxana Mədəninin Səhifə-i Seccadiyeyə yazdığı
şərhdən Biharda bir çox mövzunu nəql etmişdir. Seyit Ÿli Xan/mehmanxana,
Allamedən 15 yaş kiçik və mövqes(n)i də Allamenin mövqesinə çata bilməz.
Qısacası, bu qədər mənəvi kamallar və müxtəlif elmlərin bu adamda olması,
onu mümtaz bir şəxsiyyət etmişdir ki, tarixdə onun kimisinə çox çətin rast
gəlinilər.
Salşumar
Allame Məclisi, I. Şah Abbas zamanında doğuldu. Şah Abbas; siyasətçi, oyanıq
və məlumatın biri idi. Amma mərhəmətsiz və daş ürəkli idi. Ondan sonra
Şah Safı padşah olduğunda İraq, İran hökumət mərkəzindən qopmuşdu. Şah
Safıdan sonra II. Şah Abbas 9 yaşında padşah oldu. Tac qoyma mərasimində
Allame (r.ə) ondan içki, qumar vs. pis şeylərin satılmasını və istifadə
edilməsini qadağan etməsini istədi, o da qəbul etdi. Daha sonra o da digər
şahlar kimi içki və digər pis vərdişlərə yaxalandı.
İctimai Mövqes(n)i
Allame, xalqın nezdində çox təsirli idi. O; dərin elmi, mənəvi təsiri və
iç bucaqçı bəyanıyla xalqı meyxana və qəhvəxana künclərindən çıxarıb
məscidlərə çəkməyi bacarmışdı. Onun zamanında məscidlər tıklım
tıklım dolu idi. Xüsusilə də Ramazan aylarında və Qədr/qadir gecələrində.
Allame, Safevi şahları üzərində də çox təsirli idi. O, güclü bir
siyasətçi də olduğu üçün gözəl tədbirləriylə qeyri-kafi şahların
dövründə ölkəni düşmənlərin hücumundan qoruyurdu. Allamenin ölümündən
sonra ölkə qarışın tərəfindən Ÿfqanlar İrana hücum etdilər və Safevi
Hökumətini yıxdılar. Allame, siyasi və ictimai gücündən istifadə edərək
çox çətin və az ol/tapılan köhnə alimlərin kitablarını çoxaltdı və
Şiə mədəniyyət qaynağını yox olmaqdan qurtardı.
<http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=image/big/1386/09/10923313233602032505399303166239100102140.jpg>
Elmi Metodu
Allame Məclisi, ahbari və üsulu arasında orta yolu seçmişdi. Böyük bir
hədisçi olmasına baxmayaraq ağılı elmlərə də xüsusi bir maraq/əlaqəsi
vardı. O fəlsəfə oxumuş, hətta fəlsəfə ustadlarından sayılardı. Bununla
birlikdə hər şeyi əsl qaynağı olan vəhydə tapırdı. Bütün səyini və
işlərini günahsızların hədislərini yazmağa və nəşr etməyə sərf edirdi.
O, dini mövzulardakı təhrif və sapdırmalara qarşı çox həssas və ciddi idi.
Öz zamanında sofiliğin yayıldığını fərq etdi və onlara qarşı ciddi
tədbirlər al/götürdü. Onlarla mübarizə etdi. Ÿhl-i Beytin köməyiylə də
bir xeyli bacarılar əldə etdi.
Allamenin Ləqəbi
Allame Məhəmməd Mis Məclisi, bu iftixar dolusu ləqəbi Vahit Behbehani, Allame
Bahr'ul-Ulum və Şeyx-i Üzvüm Ensari kimi böyüklər tərəfindən
al/götürdü. Bu böyük şəxsiyyətlərin hər birisi çox dalğalı elm və
mədəniyyət dənizidirlər. Amma Allamenin bu elmi mövqe və menzilesini
görüncə onu bu ləqəbə layiq gördülər. Həqiqətən də o, öz zamanının
allamesiydi.
İsfahanın Şeyh'ül-İslam'ı
Allame Məclisi, 1098 h. k. ilində Safevi padşahı Süleyman Şah tərəfindən
İsfahanın Şeyh'ül-İslam'lığı mövqesinə atan idi. Şeyh'ül-İslamlık
mövqes(n)i, o günün ən yüksək dini və icras(n)ı mövqes(n)i idi. O, xalq
arasındakı iddialarda qazı və hakim idi. Bütün dini işlər, birbaşa olaraq
onun əliylə tətbiq olunurdu. Dini vergilər (zəkat, humus, nezir vs.) ona
verilərdi. Şeyh'ül-İslam, yoxsul və kimsəsizlərin problemləriylə də
maraqlanardı. İşin maraqlı tərəfi budur ki Allame, bu mövqeləri şahın
israrı və xahişiylə qəbul etmişdi. Eyni yığıncaqda bir neçə dəfə
"yalvarıram, xahiş edirəm" cümlələrini ifadə etdi. Allame ömürünün sonuna
qədər bu mövqelərdə baki qaldı.
Ustadları
Allameyə (r.ə) aid bir çox məlumatımız vardır. Ancaq, ustadları haqqında
əlimizdəki məlumat azdır. Onun rəvayət şeyxlərini bilirik. Amma kimin
dincliyində bilfiil təhsil gördüyü məchuldur. Ustad və şeyxlərindən
bəziləri isə bunlardır:
1-Atası Məhəmməd Taki Məclisi (ö: 1070); nəqli elmlərdə Allamenin ustadı idi.
2- Ağa Camalın oğulu Mərhum Ağa Hüseyin Hansari (ö: 1098); Allamenin ağılı
elmlərdəki ustadı idi.
Şeyxlər:
3- Mevla Məhəmməd Saleh Mazenderani (ö: 1086)
4- Molla Muhsin Bolluq Qaşanı (ö: 1091)
5- Seyit Ÿli Xan/mehmanxana Mədəni (ö: 1120); Səhifə-i Seccadiyenin şarihi.
6- Şeyx Azad Amuli (ö: 1104); Vesail'uş-Şia kitabının müəllifi.
Xatırladılması lazımdır ki son bu iki böyük şəxsiyyətlər Allameyə
rəvayət nəqli üçün icazet verdikləri kimi, özləri ondan icazet də
al/götürmüşlər. Buna görə Allamenin şagirdlərindən də sayılmışlar.
Tələbələri
Min adamdan çox şagird, Mərhum Allamenin dincliyində elm təhsil almışlar.
Allame, bunların çox çoxuna icazet də vermişdir. Bunlardan bəziləri
bunlardır:
1-Seyit Nimetullah Cəzairi
2- Cəfər min Abdullah Kemerei İsfahani
3- Zeyn'ül-Abidin min Şeyx Azad Amuli
4- Süleyman min Abdullah Mahuzi Bahrani
5- Şeyx Abdurrazzak Gilani
6- Abdurrıza Qaşanı
7- Məhəmməd Mis Biyabanki
8- Mirzə Abdullah Ÿfəndi İsfahani; eyni zamanda Riyaz'ul-Ulema'nın da
müəllifidir.
9- Seyit Ÿli Xan/mehmanxana Mədəni; Riyaz'us-Sadikin'in müəllifi (Səhifə-i
Seccadiyenin şərhi).
10- Şeyx Azad Amuli
11- Molla Sima Məhəmməd min İsmayıl Fesayi Şirazi
12- Məhəmməd min Həsən, Fazil Hind toyuğu və daha bir çoxları...
Ÿsərləri
Allame Məclisi, çox bərəkətli bir ömür keçirdi. O, 73 illik həyatında
yüzdən çox Ÿrəbcə və Farsca kitab yazmışdır. Bunlardan yalnız bir
dənəsi Bihar'ul-Envar'dır ki 110 dəridir. Bir başqas(n)ı Mir'at'ul-Ukul'dur ki
26 dəridir. Ayrıca, 40 dəri kitab daha yazdığı deyilir. Allamenin ilk
yazdığı əsər əl-Ezvan vəl-Mekadirdir. Bunu, 1063-cü ildə yazmışdır. Son
yazdığı kitab isə Hakk'ul-Yakin kitabıdır. Bunu da 1109-cu ildə, yəni
vəfatından bir il əvvəl yazmışdır.
Allamenin bəzi əsərləri bunlardır:
1- Bihar'ul-Envar: Hədis və tarix ensiklopediyasıdır. Bu kitabda Quran-ı
Kərimin bir çox ayətlərini də təfsir etmişdir.
2- Mir'at'ul-Ukul: Sıkat'ul-İslam Kuleyninin kitabının şərhidir.
3- Milaz'ul-Ahyar: Şeyx Tusinin Tehzib kitabının şərhidir, 16 dəridir.
4- əl-Feraid'ut-Tarife: Səhifə-i Seccadiyenin şərhidir.
5- Şərh-i Erbain Hədis: Seçmə hədislər sahəsində yazıla gəlmiş ən
gözəl əsərdir.
6- Hakk'ul-Yakin: Etiqad mövzulu bir əsər olan bu kitabın original dili
Farscadır. Bu mövzuda Allamenin daha bir çox əsəri vardır.
7- Zad'ul-Maad: Ÿməl və duaların aylara görə dağılımını ehtiva edən bu
kitab da Farscadır.
8- Tuhfet'uz-Zair: Ziyarət haqqındadır, original dili Farscadır.
9- Ayn'ul-Hayat: Vaizlər və hikmətli sözlər ehtiva edər. Ayətlərin yanında
günahsızların (ə.s) də sözlərindən yığılmışdır, Farscadır.
10- Sıra idin-Necat
11- Hilyet'ul-Muttakin: İnsanların gündəlik olaraq və həyatları boyunca
etmələri lazım olan sünnə əməlləri və bunların ədəbini ehtiva edər.
12- Hayat'ul-Kulub: Peyğəmbərlər tarixi yanında Ÿhl-i Beyt (a.s)ın da
həyatlarını mövzu alan/sahə bu kitab 5 dəri olub original dili Farscadır.
13- Mişkat'ul-Envar: Hayat'ul-Kulub'un xülasəsidir.
14- Cila'ul-Uyun: Ÿhl-i Beyt (a.s)ın tarixini və müsibətlərini ehtiva edər;
Farscadır.
15- İmam-ı Zaman Hz. Mehdi (a.s)ın Tevkiat-ı Şərifi, tərcüməsi ilə birgə.
16- Xüsusi hədislərin tərcüməsi, Tövhid-i Mufaddal kimi.
17- Duaların və ziyarətlərin tərcüməsi haqqındakı kitabları böyük
ziyarət və sənət duası kimi.
18- Müxtəlif mövzular haqqındakı risalələri, müxtəlif ayətlərin
təfsirləri, bir çox alimin həyatları və hal tərcümələri.
çox uzun və darıxdırıcı/sıxıcı olmasın deyə biz bunların bir çoxunun
adını tək tək zikr etməkdən çəkinirik.
Allamenin əsərlərində diqqətimizi çəkən nöqtə budur ki, əsərlərinin
çoxu Farscadır. Bunun mənası budur ki, xitab etdiyi cəmiyyət Fars olduğu
üçün onları hidayət və irşat etmək üçün onların öz dilləriylə
danışmış və öz dilləriylə yazmışdır.
Vəfatı
Allamenin aydın ömürü, 73 il ətrafına işıq tutduqdan sonra 27 Ramazan 1110
h. k. tarixində İsfahanda söndü və dünya, bu böyük alimin bolluğundan
məhrum oldu. Allame öldüyü gün yarım qalan bir çox işləri vardı ki daha
onları tamamlayamamıştı. Bunlardan bəziləri; Bihar'ul-Envar'ın tekmilesi,
Müstedrek'ül-Bihar'dır.
Amma bu haqq yolun yolçuları, seçilmişleri, alimləri, onun yolunu davam
etdirdilər. Nə var ki bir alimin yerində açılan boşluğu heç bir şey və
heç bir kimsə doldura bilməz.
|
