 Bağışlayan və Mehriban Allahın adı ilə.
Şükrlər olsun Allaha ki, bizlərə ayların ən fəzilətlisi olan Ramazan ayına daxil etdi. Bəli bu ay elə böyük bir fəzilətə malik aydır ki, onu bir məqalədə bütün təfəruatı ilə qeyd etmək qeyri-mümkündür.
İnsanın mənəvi saflığında, onun əxlaqında, təkamül və ruhi tərəqqisində böyük rol oynayan və mühüm əhəmiyyət kəsb edən ibadətlərdən biri də orucdur. İlahi qonaqlıq adlanan bu ibadəti yerinə yetirən zaman insanın bütün günləri, saatları, dəqiqə və saniyələri belə onun üçün ibadət və savab sayılır. Ramazan ayında yerinə yetirilməsi vacib olan bu əməl özündə cəmlədiyi xeyr və bərəkətlərə görə həmin aya xüsusi bir təravət və gözəllik verir. Hədislərdə və rəvayətlərdə bu ay «Allah ayı» və «mübarək ay» adlandırılmışdır. Günah zəncirlərindən qurtulmaq, qaranlıq aləmdən xilas olub nurlu aləmə, yəni Allahın mərhəmətinə, səadət və bağışlamasına qovuşmaq üçün bu ay ən böyük fürsətdir. Bağışlanmaq və səadət əldə etmək üçün bu ayın ən böyük fürsət olduğu əziz İslam Peyğəmbəri Muhəmməd (s)-in Ramazan ayı haqqında buyurduğu mübarək hədisindən məlum olur: «Həqiqətən bədbəxt o kəsdir ki, bu böyük ayda Allah-təalanın bağışlamasından məhrum olur.» O həzrət yenə bu ayın fəziləti haqqında buyurur: «Bu ayda nəfəsləriniz zikr, yuxunuz ibadət, əməl və duanız isə məqbuldur.» Belə bir üstünlüyə və fəzilətə malik olan bir ay insan ruhunun və qəlbinin paklığı üçün ona bəxş olunmuş ən böyük nemətdir.
Mübarək Ramazan ayının üstünlüyü
Ramazan ayında oruc tutulması, Qurani-Kərimdə bəyan olub. Bu ayın adının Quranda qeyd olması və Quranın bu ayda nazil olması, Ramazan ayının üstünlüyünə dəlildir.
İslam rəvayətlərindən məlum olur ki, bütün səmavi kitablar - Zəbur, Tövrat, İncil və Quran hamısı bu ayda nazil olublar.
İmam Sadiq (ə) buyurur: «Tövrat Ramazan ayının 6-da, İncil 12-də, Zəbur 18-də, Quran isə Qədr gecəsi nazil olub.» Bununla da Ramazan ayı səmavi kitabların nazil olma ayı, təlim və tərbiyə ayıdır. Oruc tutmaqda olan tərbiyə proqramı səmavi kitabların göstərişləri ilə həmahəng olmalıdır.
Oruc və düşünmək
Orucun əhəmiyyəti birtərəfli deyildir. Baxmayaraq ki, çoxları bu ayı bu cür başa düşürlər. Yəni onun sırf tibbi cəhətini nəzərə alırlar. Onu yalnız bu cəhətdə araşdırırlar. Lakin orucun əhəmiyyəti sırf bu cəhətdə məhdudlaşmır. Heç onun daşıdığı məqsəd də bu deyildir. Oruc insanlara Allah-Təala tərəfindən başqa məqsədlər üçün vacib edilmişdir. Lakin bu arada onun insan orqanizminə də xeyri vardır. Oruc, insani iradəsizlikdən, dözümsüzlükdən, xəstə düşüncələrdən, onun səadət və tərəqqisinə ən böyük düşmən sayılan nəfsi və şeytani istəklərdən xilas edir, ona möhkəm iradə, sağlam düşüncə və s. müsbət keyfiyyətlər bəxş edir. Oruc tutmaqla insanın orqanizmi müxtəlif cür yeməklər qəbul etməkdən istirahət etdiyi kimi onun ruhu və qəlbi də müxtəlif günah və çirkinliklərə aludə olmaqdan istirahət edir. İnsani səadətə aparan yol yemək və içmək deyil. Mənəvi saflıq və ruhi paklıqdır. Səadət yolunu bu cür başa düşənlər doğurdan da yanılıblar. İnsan özünün bu yanılmağını bilməsi üçün, bir çox ruhi və mənəvi dərdlərə dərman olan düşünməkdən istifadə etməlidir. Düşünmək üçün də insana fürsət verən oruc tutmaqdır. Çünki yemək və içməyə başı qarışmış insan özü haqqında düşünmək fikrinə belə gəlmir. Maraqlıdır ki, insan hər hansı bir şeyi almaq üçün saatlarla fikirləşib o qədər vaxt sərf edir ki, heç öz taleyi və əsl səadəti haqqında o qədər düşünüb vaxt sərf etmir. Allah-təala da orucu insanlara ona görə vacib etdi ki, onlar yemək və içməkdən bir müddət ayrılsınlar və öz həyatları haqqında düşünsünlər ki, həyat elə bundan ibarətdir mi ki, biz yaşayırıq? Düşünmək insana Allahı daha da yaxından tanıtdırır. Elə orucun əsas əhəmiyyətlərindən biri də odur ki, o insanı düşünməyə vadar edir və bu düşünməyin nəticəsində də Allahı bir az da yaxından tanımağa başlayır. İnsan gündəlik həyatında yeyib-içməyə məşğul olduğu zaman belə bir düşünməyə fürsət tapmır. Lakin oruc tutduqda insan fikirləşir və özü üçün bir sıra suallar meydana çıxarır. Mən niyə yemirəm? Axı hər gün ürəyim istədiyi şeyləri yeyib-içirdim? Bu gün niyə mən bu işləri görmürəm? O hansı qüvvədir ki, mən onun göstərişinə əməl edirəm? Başqa vaxtlar mən nəfsi istəklərimin ixtiyarında idim. Onların fərmanının tabeçiliyində idim. Bu gün mən kimin ixtiyarında və kimin tabeçiliyindəyəm? Bu suallar insanı düşünməyə vadar edir. Cavabında isə insan başa düşür ki, mən nəfsi istəklərimin yox, məni yaradıb mənə sonsuz nemətlər bəxş edən həqiqi nemət sahibinin, yəni Allahın ixtiyarında olub onun göstərişlərinin tabeçiliyində olmalıyam. İnsana həyatda ən vacib və zəruri olan şey nemət sahibini tanımaqdır. Ramazan ayı da insanı ac qalmaqla düşündürüb ona həqiqi nemət sahibini tanıtdıran və insana daim Allahı xatırladan bir aydır. İnsanın yemək və içmək vaxtı gəldikdə o, yeyib-içməyi xatırlayaraq özünü ona ehtiyaclı bilir. Lakin bu ayda insan özünü yemək-içməyə ehtiyaclı bilsə də, məcburi olaraq yeyib-içməyi yox, Allahı xatırlayır və bilir ki, mən onun əmrinə tabe olaraq oruc tutmuşam. Deməli oruc Allahı düşünməklə birbaşa əlaqəlidir.
Oruc insana Allahı düşündürüb xatırlatdığı kimi başqa şeyləri də insana düşündürüb xatırladır. Qiyamətin aclıq və susuzluğunu, fəqirlərin halını, onların çəkdiyi əziyyəti insanlara başa salır. Oruc tutmaqla insan bilir ki, aclıq və susuzluq nə deməkdir, onun əziyyəti necə olur. Bununla da həmin şəxs qiyamətin aclıq və susuzluq əziyyətini xatırlayaraq bu dünyadakı əməllərini saflaşdırır, özünü günahlardan paklayaraq qiyamət günündəki hesabata hazırlaşır. Peyğəmbər bu barədə buyurur: «Ramazan ayında aclıq və susuzluğunuzla qiyamət günündəki aclıq və susuzluğu xatırlayın.»
Fəqirlərin halına yanmaq, onlara yardım etmək insanın insani bir borcudur. Daim yemək və içməkdə olan insan aclıq əziyyəti çəkmədiyinə görə fəqirlərin halına yanıb onlara kömək etmək ehtimalı da ondan uzaq olacaqdır. Lakin oruc fəqirlərin halını insana xatırladır və ona fəqirlər çəkən əziyyəti dadızdırır. İslam dini insanları sədəqə verməyi tövsiyə edibdir. Orucluq ayında da bu iş daha rahat görülür. Çünki onun fəqirlərə qarşı artıq münasibəti dəyişir və onların əziyyətini başa düşərək onlara yardımçı olur. Elə buna görə də Peyğəmbər bu ayda insanlara fəqirlərə sədəqə verməyi əmr edib, onun insan səadətində böyük rolu olduğunu söyləmişdir. O həzrət buyurur: «Fəqirlərinizə və miskinlərinizə sədəqə verin. Böyüklərinizə hörmət, kiçiklərinizə isə rəhm edin.»
Peyğəmbər yenə də sədəqə haqqında buyurur: «Ey insanlar! Hər kəs bu ayda mömin bir oruc tutan şəxsə iftar versə bir qul azad etmək savabını əldə etmiş olur. Keçmiş günahları bağışlanır.» Peyğəmbərə deyildi: «ey Allahın Rəsulu! Axı bizim hamımızın buna qüdrətimiz yoxdur.» Peyğəmbər buyurdu: «Cəhənnəm odundan qorx. Bir dənə xurma və yaxud bir su ilə olsa belə bu işi gör.»
Oruc və onun mənəvi əhəmiyyəti
İnsanı mənəvi cəhətdən həlak edən və onu qaranlıq aləmə tərəf aparan amillərdən də biri şəhvətdir. Bu amil doğurdan da insan həyatı üçün çox təhlükəlidir. İnsanı günaha aludə edən və onu ibadətdən saxlayan əsas səbəbdir. Oruc tutmaq bu səbəb ilə birbaşa mübarizədir. Çünki əksər hallarda şəhvəti gətirən və həmçinin başqa günahlara tərəf insanı aparan yol yemək-içməkdir. Həmçinin, çox yatmaq da insanı həm dini, həm də dünyəvi işlərdən saxlayır. Hədislərdə də məzəmmət olunan əsas mövzulardan biri də çox yatmaqdır. Orucluq ayında yemək və içmək olmadığına görə insanda nə şəhvət olur, nə də yuxu. Belə olan halda insan daha artıq ibadət etmək və günahdan çəkinmək imkanı əldə edir. Hədislərin birində Peyğəmbər buyurur: «Oruc cəhənnəm odundan bir sipərdir.»
Bu məsələyə də diqqət etmək lazımdır ki, İslam dini tamamilə şəhvətin əleyhinə deyildir. Bu ilahi din şəhvətin normada qorunub saxlanılmasını istəyir. Elə buna görə də şəhvət üçün bir sıra həd tənzimləyib ona müəyyən çərçivə təyin edibdir. Bununla da onun normada qorunub saxlanılmasını təmin edibdir. Şəhvət, həmin müəyyən hədlər əsasında həyata keçirilərsə o, artıq iffət adlandırılır. Oruc tutmaq da həmin iffəti təmin edir və insanı şəhvətin və bir çox günahların qurbanı olmaqdan saxlayır. Bütün bunlara əsasən, oruc tutmaqdan məqsəd özünü günahdan saxlama və özünü qorumadır. Yəni təqvalı olmaqdır. Təqvalı olmaq ümumiyyətlə insan həyatının və yaşayışının hədəfidir. İnsan həmin hədəfə çatmaq üçün yəni həyatda təqvalı olmaq üçün yaşamalıdır. Təqva bir ölçüdür (Təqva - yəni günahdan qorunmaq). Bütün şeylər onunla ölçülməlidir. Quran və hədislərin əsas mövzusunu və bir çox hissəsini təqvanın təşkil etməsi onun həyatda insan üçün hədəf olmasına və onun həyatı üçün böyük bir əhəmiyyət kəsb etməsinə ən gözəl sübutdur. Oruc təqvaya tərəf atılan ən böyük addımdır. Çünki Qurani-kərim də orucu insanlara vacib etmək məqsədilə ayə nazil edərkən orucdan məqsədin təqva oluduğunu bildirir: «Oruc sizdən qabaqkılara yazılıb vacib olduğu kimi, sizə də vacib oldu. Ola bilsin ki, siz təqvalı olasınız.»
Oruc təkcə yeməyib içməməkdən ibarət deyildir. İnsanın orqanizmi qida qəbul etməkdən oruc tutduğu kimi onun bədən üzvləri də günah etməkdən oruc olmalıdır. Yəni insanın əli, ayağı, dili, qulağı, gözü və s. üzvləri günah etməməli və haramdan uzaq dayanmalıdır. Hətta insan oruc tutarkən bundan da yuxarı olan bir rütbəyə çatmalıdır. Yəni onun qəlbi, fikir və düşüncələri də oruc olmalıdır. Günah fikirlər fikirləşməməli və səhv düşüncələrdən qaçmalıdır. Elə bunlara əsasən orucu üç yerə bölmək olar: 1) Orqanizmin orucu - yəni yeməmək və içməmək; 2) Bədən üzvlərinin orucu - yəni üzvlərlə günah etməmək; 3) Qəlbin və fikrin orucu - yəni günah fikirlər və səhv düşüncələr fikirləşib düşünməmək.
Burada bizləri bir sual düşündürə bilər ki, sonuncu iki bölümü insan hər bir vaxt, istər orucluq ayında olsun, istərsə də başqa vaxtlarda yerinə yetirməlidir. Yəni bədən üzvlərini və fikirlərini hər bir vaxt günahdan qorumalıdır. Bəs əvvəlinci bölümün əhəmiyyəti nədir? Əgər oruc tutmaqdan məqsəd sonuncu iki bölümdürsə, bəs birinci bölümün nə rolu vardır? Cavab isə ötən bəhslərimizdən aydın olur ki, orqanizmin orucu sonuncu iki bölümü daha yaxşı icra etməyə şərait və fürsət yaradır. Yəni insan ac qalmaqla şəhvət, çox yatmaq və s. müxtəlif günahlar etməkdən həvəssiz olur. Bununla da təqva əldə etməyə insan üçün əlverişli şərait yaranır. İmam Sadiq (ə) buyurur: «Oruc yalnız yeməmək və içməmək deyil. Oruc tutduğun zaman gərək sənin qulağın, gözün, dilin, qarnın, əlin də oruc tutsun. Xeyirli və faydalı söz deməkdən başqa həmişə sakit qal. Xidmətçilərinə rəfiq və dost ol.»
Əgər insanın yalnız orqanizmi oruc olsa və başqa haram günahlardan çəkinməsə, ona yalnız aclıq və susuzluq qalacaqdır. Orucu ona görə tutmaq lazımdır ki, insanın mənəviyyatı saflaşsın, ruhu və qəlbi sağlam olsun. Mənəvi cəhətdən inkişaf edib böyüsün. Bu da yalnız orqanizm orucu ilə müyəssər olmur. Burada gərək bununla yanaşı bütün üzvlər və fikirlər də oruc olsun. Bununla da insan istənilən təqva rütbəsini əldə edə bilər.
Əziz müsəlmanlar! Bu gözəl ayın bütün göstərişlərini həyata keçirməkdə və bu ayın fəzilət və savablarını qazanmaqda Allahdan yardım istəyək və özümüz də böyük cəhdlər göstərək. Allah hamınızı müvəffəq etsin, bu ayın hörmətinə dualarımızı və ibadətlərimizi qəbul etsin. Azərbaycan xalqına öz rəhmət və bərəkətini nazil etsin. Amin!
|
