İslam'da Örtünmə

Xarici kişilərə qarşı qadının örtünməsi İslam dininin qəti hökmlərindən biridir. Bu hökmün İslama aid olduğunda heç bir şübhə yoxdur.

Quran-ı Kərimin ayətlərində, Peyğəmbər və Əhl-i Beyt İmamlarının hədislərində qadının örtünməsinin fərz olması və xüsusiyyəti açıqca bildirilmişdir.

Bütün ilahi dinlər, insanın derununda yerləşdirilmiş meyli əsas al/götürərək qadına örtünməyi fərz bilmişlər.

İlahi dinlərin sonuncusu və ən mükəmməli olan İslam dini, Allah tərəfindən insanlığa göndərilən son din olaraq geyimi insanlığa verilən ilahi bir hədiyyə olaraq xarakterizə etmiş, qadına fərz olan örtünmənin ölçülərini tam olaraq təyin etmiş və bu səbəblə qadının örtünməsi xüsusundakı həddindən artıqlıq və ihmalkarlıkları tarazlıqlaşdırmaya işlə/çalışmışdır.

İslami örtüdə zərərli başıboşluq və yersiz nəşr/təzyiq və məhdudlaşdırmalar yoxdur.

Qərbdə edilən propaqandanın əksinə qadının örtünməsi ictimai rolunu itirməsi, passiv və key bir varlıq halına gəlməsi mənasında deyil. İslamda örtü qadının xarici (məhrəmi olmayan) kişilərlə davranışında saçlarını və bədəninin örtərək digərlərinə qarşı özünü cazibədar hala gətirməkdən çəkinməsi mənasındadır.

İnsandakı cinsi duyğunun həddindən artıq dərəcədə güclü və hərarətli olması üzündən İslam dini örtünmə kimi bir sıra hökmlərlə bu duyğunu dizginlemek və onun doğru bir şəkildə təmin olmasını təmin etmək istəmişdir.

Həvəsli baxışlardan qaçınmaq və namahreme baxmamaq hökmü qadınla kişinin hər ikisinə bərabər şəkildə fərzdir. Ancaq örtünmənin kişiyə deyil qadına fərz meydana gəlinin səbəbi, ümumiyyətlə qadınların özlərinin bəzəməyə və nümayişə maraqlı olduqları üçündür. Dünyanın heç bir bölgəsində kişilərdə təbii olaraq belə bir özənti görülməmişdir. Bədəni nümayiş edən incə paltarlar geymək, təhrik edici makiyaj istifadə etmək vs. həddindən artıqlıqlar hamı/həmişə qadınlarda görülməkdədir. Buna görə də örtünmə əmri də tək qadınlar üçün qoyulmuşdur.

İslamdan Əvvəl Qadınların Örtünməsi

Tarixi qaynaqlardan aydın olduğu üzrə, İslam əvvəlindəki müxtəlif cəmiyyətlərdə də qadınların örtü istifadə etdikləri görülmüşdür.

Ferid Vəcdi belə deyir:

Lauros Ensiklopediyasına görə, Ərəblər kənardan biri örtünmə üsuluna bağlı millətlərdən sayılarlar. Kişilər belə, burunlarının üzərinə qədər üzlərini örtdüklərinə görə Ərəb qadınların tesettürlü oluşları ağla daha uyğundur. Ancaq İslamdan əvvəl son vaxtlarda bəzi qadınlar bəzənərək hicabsız bir halda çölə çıxırdılar. Bu vəziyyət qadın və kişi arasında qarışığın meydana gəlməsinə gətirib çıxarmış və bunun üzərinə Quranda örtünmə əmrini açıqlayan ayətlər enmişdir. Qüreyş qəbiləsi ilə Hevazin qəbiləsi arasında baş verən Fıcar döyüşü də bu fikiri dəstəkləməkdədir.

İkd'ul ferid kitabının yazıçıs(n)ı ficar hadisəs(n)i haqqında bunları yazmışdır:

"İkinci Ficar döyüşü Qüreyş ilə Hevazın qəbilələri arasında cərəyan etdi. Bu hadisə belə inkişaf etdi: Ukkaz bazarında bir neçə Qüreyşli gənc, məni Komandir qəbiləsinə mənsub bir xanımın yanında oturmuşdular. Qadının yüzü örtüklü və uzunca bir paltarı vardı. Qadının hərəkətləri, gənclərin maraq/əlaqəsini oyandırmış bunun üzərinə qadından yüzündəki örtüyü açmasını istəmişdilər; amma qadın bunu rədd etmişdi.

Gənclərdən biri, arxadan gəlib onun paltarının aşağı ucunu bir tikanla paltarının yuxarı qisiminə ilişdirdi və qadın bunun fərqinə varmadı; oturduğu yerdən qalxınca paltarı dözərək qısaldığı üçün arxası göründü. Gənclər onun bu vəziyyətinə gülidilər və yüzünü bizə göstərmək istəmədi amma biz onun arxasını belə gördük dedilər. Bu vəziyyətdən narahat olan qadın qışqıraraq öz qəbiləsi olan Məni Komandiri köməyə çağırdı. Xalq onun ətrafına toplandı və nəticədə bu iki qəbilə arasında qanlı bir qarşıdurma meydana gəldi. Ficar hadisəsində Peyğəmbər (s.a.a)ın mübarək ömüründən təxminən on ilə on beş il keçirdi.

İslamın gəlişindən təxminən otuz il əvvəl, meydana gələn bu hadisə, İslamdan əvvəl də Ərəb qadınları arasında örtünmə ənənəs(n)i olduğunu göstərməkdədir.

Tahtahavi Sire-i Hişama yazdığı qeydlərdə bu mövzuya toxunaraq İslamdan əvvəl də qadınlara qarşı göz sarkıntılığı etmənin pis bir iş olaraq qəbul edildiyini vurğulamışdır.

Quran-ı Kərimdə Hicab

Quranda hicabın fərz olması və onun sərhəd və xüsusiyyəti haqqında bir çox ayət nazil olmuşdur.

1. Ayət:

"Mömin qadınlara da söylə: gözlərini (haramdan) çevirsinlər; namus və iffətlərini qorusunlar. Görünən qisimləri müstəsna olmaq üzrə, zinətlərini nümayiş etməsinlər. Yaylıqlarını, yaxalayarının üzərinə (qədər) örtsünlər. Ərləri, ataları, ərlərinin ataları, (öz) oğulları, ərlərinin oğulları, qardaşları, qardaşlarının oğulları, bacılarının oğulları, öz qadınları (mömin qadınlar), əllərinin altında tapılanlar (nökərləri), kişilərdən, ailənin qadınına şəhvət duy/eşitməyən beyinsiz vs. tabe kəslər, yaxud hələ qadınların gizli qadınlıq xüsusiyyətlərinin fərqində olmayan uşaqlardan başqasına zinətlərini göstərməsinlər. Gizləməkdə olduqları zinətləri aydın olsun deyə ayaqlarını yerə vurmasınlar (Diqqətləri üzərinə çəkəcək tərzdə yeriməsinlər). Ey möminlər! Hamı/həmişə birdən Allaha tövbə edin ki qurtuluşa çatasınız." (Nur surəsində 31)

Bu ayətdə Allah Təala, əvvəlcə qadınların kişilərə bənzər vəzifələrini açıqlayaraq belə buyurur:

"Mömin qadınlara da söylə: gözlərini (haramdan) çevirsinlər; namus və iffətlərini qorusunlar..."

Bundan sonra qadınlara xas olan örtünmə hökmünə üç cümlədə bəyan edir:

A:< "Görünən qisimləri müstəsna olmaq üzrə, zinətlərini nümayiş etməsinlər..."

Bu cümlədə keçən örtülməsi lazım olan zinətdən məqsəd nədir? Sözü keçən örtülməsi fərz olmayan açıq zinətlər nələrdir? Bu mövzuda Quran təfsirçilərinin müxtəlif şərh və şərhləri vardır.

Bəzi təfsirçilər üzük, bilərzik və boyunbağı kimi zinətlərin metal vs. şeylərdən edildiyini göz önünə al/götürərək bunların göstərilməsinin bir qorxusunun olmadığına diqqət çəkərək, məqsədin bu zinətlərin takılı olduğu üzvlər olduğunu söyləmişlər. Bəziləri də, məqsəd şəxsən bu zinətlərin özü olduğunu irəli sürərək bunların takılı olduğu zaman göstərilməsinin haram olduğunu vurğulamışlar. Çünki ümumiyyətlə takılı olan zinətləri göstərmək qadının öz gövdəsinin bəzi yerlərini göstərməsini də tələb edir demişlər.

Bəziləri də əsasən Quranda "zinət" sözünün takılı bəzək əşyaları mənasına deyil, təbii bəzəklər/bəzər yəni bədənin gözəllikləri mənasına gəldiyini və Quranda, takılı bəzəkləri ifadə etmək üçün hülye sözünün istifadə edildiyini müdafiə etmişlər.

Əlbəttə bunu bilmək lazımdır ki bu təfsirlər nəticə baxımından bir-birindən fərqli deyildirlər; çünki bu təfsirlərdən hamısına görə qadının örtünməsinin bir fərz olduğu bu ayətdə açıqca ifadə olunmuşdur.

Əhl-i Beyt İmamlarından gələn bəzi hədislərə görə örtünməsi lazım olan iç zinətindən məqsəd boyunbağı, bilərzik və halhal olduğu ifadə edilmişdir.

Yenə bu rəvayətlərə görə örtülməsi fərz olmayan və ümumiyyətlə açıq olan zinətlərdən məqsəd üzük və gözə sürtülən sürmə olduğu bildirilmişdir.

B. Yaylıqlarını, yaxalayarının üzərinə (qədər) örtsünlər" hökmüdür.

i><KHIMAR< əsl mənas(n)ı etibarıyla hər örtü mənasına gəlir amma ümumiyyətlə yaylıq eşarp mənasında istifadə edilər.

"Cuyup" Ceyb sözünün çoxluğudur və Ərəbcə yaxa mənasını ifadə edər. Bəzən də sinənin üst qisimlərinə, yəni yaxanın iştirak etdiyi qisimlərə deyilir.

Bu əmrdən aydın olur ki Ərəb qadınlar, bu ayət enmədən əvvəl, başörtülerinin uclarını arxadan bağlayırdılar və bu da onların boyun və sinələrindən bir qisiminin görülməsinə səbəb olurdu. Buna görə Quran-ı Kərim, açıq bir şəkildə qadının boğaz və boyunu örtəcək şəkildə yaylıqlarını örtmələrini əmr edir. Bu ayətin nüzul səbəbi ilə əlaqədar hədis də yuxarıdakı şərhi təsdiq etməkdədir.

C<. Qadının örtüsünü çıxara biləcəyi gizli zinətlərini göstərə biləcəyi kəslər açıqlanmış və bunların 12 qrup olduğu ifadə edilmişdir:

"Ərləri,

ataları,

ərlərinin ataları,

ərlərinin oğulları,

əllərinin altında tapılanlar (nökərləri),

kişilərdən, ailənin qadınına şəhvət duy/eşitməyən beyinsiz vs. tabe kəslər,

Hələ qadınların gizli qadınlıq xüsusiyyətlərinin fərqində olmayan uşaqlardan başqasına zinətlərini göstərməsinlər."

D.< Ayətin açıqladığı dördüncü hökm isə budur: "Gizləməkdə olduqları zinətləri aydın olsun deyə ayaqlarını yerə vurmasınlar (Diqqətləri üzərinə çəkəcək tərzdə yeriməsinlər. Hətta ayaqlarındakı halhal səsinin, namahrem kişilər tərəfindən duyul/eşidilməməsinə belə diqqət yetirsinlər.)

Görüldüyü kimi bu ayətdə qadınlardan, iffət ölçülərinə riayət etmə barəsində hətta xarici bir kişiyə ayaqlarındakı halhalın səsini eşitdirməyəcək dərəcədə vasvası və ciddi olmaları istənmişdir.

2. Ayət:<

Ahzap surəsində belə buyurur:

"Ey peyğəmbər! Xanımlarına, qızlarına və möminlərin qadınlarına (bir ehtiyac üçün çölə çıxdıqları zaman) "cilbablarını" (xarici örtülərini) üstlərinə al/götürmələrini söylə. Onların tanınmaması və incidilməməsi üçün ən əlverişli olan budur. Allah bağışlayandır, əsirgəyəndir." (Əhzab surəsi: 59)

Bu ayətdə imanlı qadınlara, adi və əxlaqsız kəslərin əlindən hər cür bəhanəni al/götürmək üçün necə örtünmələri lazım olduğu açıqlanmışdır və sonrakı ayətlərdə isə ən ağır və şiddətli bir dillə münafiqlər, şayiəçilər və böhtançılar hədələlənmişdir.

Ayətdə belə deyilir:

"Ey peyğəmbər! Xanımlarına, qızlarına və möminlərin qadınlarına (bir ehtiyac üçün çölə çıxdıqları zaman) cilbablarını/ xarici örtülərini üstlərinə al/götürmələrini söylə. Onların tanınmaması və incidilməməsi üçün ən əlverişli olan budur."<

Bu ayətdə "tanınmaqdan" nə nəzərdə tutulduğu mövzusunda iki görüş söz mövzusu edilmişdir:

1- O dövrdə var olan nökərlər ümumiyyətlə başları açıq olaraq evdən çölə çıxırdılar və bəzən əxlaq qaydalarını da riayət etmədikləri üçün başıboş kəslər onların yolunun üzərində dayanaraq sarkıntılık edirdilər.

Bu ayətdə azad Müsəlman qadınların nökərlərdən ayırt edilmələri üçün tam mənada örtülərinə riayət etmələri əmr olunmuşdur

Açıqdır ki bu sözün mənas(n)ı, başıboş və azğın insanların nökərlərə qarşı sarkıntılık etmələrinin qanuni olduğu deyil, yalnız, pis insanların əlindən hər cür bəhanənin alınmasının lazım olduğudur.

2- Müsəlman qadınların örtünmə mövzusuna əhəmiyyət vermələrinin lazımlı olduğu vurğulanmaq istənmişdir. Yəni Müsəlman qadın gəlişi gözəl bir şəkildə örtünən və örtünməsinə çox riayət etməyən qadınlardan olmamalı, diqqətlə iffət və tesettürüne əhəmiyyət verməli və bu xüsusiyyəti ilə tanınmalıdır.

Ayətdə keçən "cilbab"dan məqsəd nədir? Lüğət alimləri cilbab sözü üçün üç məna zikr etmişdir:

1. Baş, boyun və sinəsi yaxşıca örtən geniş bir örtü; çadır.

2. Çadra.

3. Geniş paltar.

Bu mənaların bir-birindən fərqli olmasına baxmayaraq ortaq nöqtə İslam dini lazımınca qadının baş və bədəninin tesettürlü olmasının açıqca ifadə edilməsidir.

Məşhur Lüğət kitabı Lisan'ul Ərəbdə yazıldığı üzrə cilbabın çadrandan böyük amma çarşafdan bir az kiçik bir şal mənasına gəldiyi daha güclü ehtimaldır.

Bu ayətdə "yudnine" (yaxınlaşdırsınlar) sözüylə, tesettürleriyle özlərini yaxşıca örtmələri bəyan edilmişdir. Yəni qadınlar tesettürlerini boş buraxaraq hərdənbir bədənlərinin görülməsinə gətirib çıxarmamalıdırlar.

Bəziləri, bu ayətdən, qadınların üzlərini örtmələri lazım olduğunun da əmr edildiyini söyləmişlər. Ancaq bizə görə bu görüş doğru deyil.

Bu ayətdən aydın olur ki tesettür hökmü əvvəldən enmişdi, amma bəziləri bu hökmü sadəyə al/götürüb ona lazım olan əhəmiyyəti vermədikləri üçün bu ayət enərək bu hökmə əhəmiyyət verilməsi lazım olduğunu vurğulamışdır.

Buna görə bu ayətdə mömin qadınlardan bəziləri, keçmiş tutumlarından bilvasitə tənqid olunduqları üçün və bu onlar üçün ağır və kədərli olduğundan ayətin dərhal sonunda "Allah bağışlayan və rəhməti davamlıdır" deyə buyurmaqdadır. Yəni əgər sizlərdən bəziləriniz cahillik və məlumatsızlığınız üzündən bu işdə ihmalkar davrandınızsa Allahın sizi bağışlaması üçün tövbə edərək bundan sonra, tesettürünüzü yaxşıca qorumağa çalışın.

Quranda qadınların iffətli olmaları və xarici kişilərə qarşı tesettürlerini qorumalarının lazımlılığını bildirən başqa ayətlər də Quranda vardır. Biz mövzunun uzanmaması üçün bu ayətləri nəql etmirik. Araşdırmaq istəyənlər Quran baxımından üstün və nümunə qadınların hekayələrini izah edən ayətlərə və həmçinin Peyğəmbər (s.a.a.)ın xanımlarına verilən əmrləri açıqlayan ayətlərə baxa bilərlər.

Hədislərdə Tesettür

İslam Peyğəmbəri (s. a. a.) və Əhl-i Beyt İmamları- tesettüre uyulmasıyla əlaqədar açıq əmrlərinin yanında,- şəxsən meydana gətirdikləri İslami cəmiyyət və ailə quruluşuyla da bunun praktikdəki tətbiqini göstərmişdilər.

Tam Örtünmə

Bir gün Aişənin bacıs(n)ı olan Əsmə, bədəninin göstərən incə bir paltarla Peyğəmbərin evinə gəldi. Peyğəmbər (s. a. a.) ona belə buyurdular:

"Ey Əsmə qadınlar ədəd/adət olma vaxtlarına çatdıqlarında (buluğa çatdıqlarında) yüz/üz və əlləri xaric bədənlərinin heç bir yerlərini göstərməməlidirlər. "[1]

Yenə rəvayət edilmişdir ki peyğəmbər (s. a. a. )"Kadının ərindən başqası üçün özünü bəzəməsini qadağan etdi və belə buyurdu:

Əgər qadın ərindən başqa kişilər üçün özünü bəzəklərsə, Allahın onu odla yandırması lazımlı olar. "[2]

Yenə Hz. Peyğəmbər (s.a.a.)ın belə buyurduğu nəql edilər:

"Kim qadınlarla oturub- qalxsa sonunda zinaya duçar olar. Və zina edən kimsənin də sonu cəhənnəm atəşinə yaxalanmaq olar. "[3]

Bu hadisə görə də Rəsulullah (s. a. a.):

"Özünə haram olan bir qadına əl verən kimsə qiyamət günü zəncirlə bağlanmış olaraq gətirilər və sonra atəşə atılmasına əmr edilər" buyurmuşdur. [4]

Qadınların Özlərini Kişilərə Bənzətmələri

İmam Məhəmməd Mis (s. a.) belə buyurur: "Qadının özünü kişiyə bənzətməsi caiz deyil. Çünki Allahın Rəsulu, özünü qadına bənzədən kişiləri və özünü kişiyə bənzədən qadınları lənətləmişdir. "[5]

Tesettüre Uymayanların Axirət Əzabı

Hz. Əli (ə.s) belə buyurur:

Bir gün Hz .Fatimə (ə.s) ilə Hz. Peyğəmbər (s.a.a)ın dincliyinə getdik Resululahın şiddətlə ağladığını gördüm:

Atam və anam sənə fəda olsun niyə/səbəb ağlayırsınız? dedim. Peyğəmbər "miraca getdiyim gecə ümmətimdən bəzi xanımların şiddətli əzaba uğradıqlarına şahid oldum; onların şiddətli əzaba duçar olduqları üçün ağlayıram. Sonra onlardan hər birinin əzabını açıqladı. Hz. Fatimə: "Ey mənim gözlərimin nuru bunların işlədikləri günahları mənə açıqla" dedi:

Rəsulullah (s. a. a) belə buyurdu:

"Saçlarından asılan qadın saçını namahrem kişilərə qarşı örtməyən qadındır.

Öz bədəninin ətini yeyən qadın isə bədənini başqaları üçün bəzəyən kimsədir. Amma bədəninin əti, qayçı ilə kopartılan qadın isə özünü başqalarına təqdim edən qadın idi. Sonra belə buyurdu:

Əri özündən razı olan qadına nə xoşbəxt! [6]

Son olaraq qadın ilə kişi arasında ortaq olan bir hökmə diqqət çəkək. İmam Cəfəri Sadiq əleyhissalam belə buyurur :

"(Məhrəm olmayan qadın və ya kişiyə) Baxışı şeytanın zəhərli oxlarından bir oxdur. Nə qədər baxış var ki uzun həsrətə gətirib çıxarar."

Üləmanın Fikiri

Qadının əlləri və yüzü xaric bütün bədənini örtməsi lazım olduğu barəsində həm Şiə həm Sünni, bütün İslam təriqətlərinin üləması arasında görüş birliyi vardır.

İslam üləması tesettürün fərz olduğunu isbat etmək üçün Quran, sünnə, icma və ağla istinat etmişlər.

Qiymətli Fakıh şeyx Məhəmməd Huseyn Nəcəfi Cevahru'l-Kelam'ın kitabında Şiə məktəbinə görə əllər və yüz/üz xaric qadının bütün bədəninin örtülməsi lazım olduğunu açıqlamışdır. Ayaqların (topuqlardan aşağı qisiminin) örtülməsi lazım olan yerlərdən olub olmadığı barəsində Şiə üləması arasında ixtilaf vardır.

Bunu da əlavə etmək lazımdır ki bəzi Şiə üləması qadının yüzünü də örtməsini fərz olduğunu söyləmişlər.

Əhl-i Sünnə üləmasının bu xüsusdakı fikirlərinə vəqf olmaq üçün El-Cizirinin əl fikhu al/götürə Mezahib'ul Arbaa'y müraciət edilə bilər.

Bu məqalənin sonunda Ayetullah Uzma Hümeyni(r.a)dan qadının tesettürü ilə əlaqədar bir fətvanı nəql edək:

Sual: Görəsən tesettür (qadının örtünməsi) İslam dininin zəruri hökmlərindən sayılarmı? Onu inkar edənin və bu hökmə xüsusilə İslam cəmiyyətində hörmətsizlik göstərənin hökmü nədir?

Cavab: Tesettür hökmünün əsli (detalları deyil ) İslam dininin zəruri (açıq-aşkar) hökmlərindəndir; və dinin zəruri bir hökmünü inkar edənin kafir olduğuna hökm edilər; ancaq Allah və Peyğəmbəri inkar etmədiyi bilinsə bu xaric.

Sual:

İslamda tesettürün qadınlar üçün sərhədləri nədir? Görəsən tesettür üçün çadranı taxaraq geniş uzun paltar ilə şalvar geymək kafimi? Və ümumiyyətlə qadının namahrem olan kəslərə qarşı uyması lazım olan xüsusiyyət nədir?

Cavab: Qadının biləklərə qədər əllər və yüzün yumrus(n)u xaric bütün gövdəsi örtülü olmalıdır. Söz mövzusu paltar fərz olan miqdarı örtsə qorxusuzdur. Ancaq "çarşaf" geymələri daha yaxşıdır. Namahremin diqqətini çəkən paltarlar geyməkdən çəkinilməlidir.

[1] -Təqdim edən-i Əbi Davud c. 2 s. 383.

[2] -Biharu'l – Envar c. 103 5. 243.

[3] -Nasihu't Tevarih c. 2

[4] -Vesailu'ş –Şia c. 14 s. 143

[5] -Biharu'l – Envar c. 103, s. 258.

[6] -Vesailu'ş- Şiə c. 14 s. 156