İmam Musa Sadr, Ayetullah Seyid İsmayıl əs- Sadrın nəvəsidir, atası qabaqda gələn mərciyə təqlidlərdən olan Ayetullah Seyid Sadruddin əs- Sadrdır, özü Nəcəfdə olduğu müddət içərisində Şiələrin rəhbərliyini etmiş və gənclərlə xüsusi olaraq maraqlanmışdı, daha sonraları İranın Meşed şəhərinə hicrət etmək vəziyyətində qaldı. Qum elm hövzəsinin qurucusu olan Ayetullah Hairi onu Meşetdən Quma dəvət edərək, burada dərs verməsini istədi və Otaq ömürünün sonuna qədər Qumda qalaraq saysız böyük alim və mübarizəçi şəxsiyyət yetişdirdi. Qumda vəfat edən imam Musa Sadrın atası Hz. Məsumnənin türbəsində böyük müçtehitlerin qəbirlərinin olduğu yerə dəfn edilmişdir. İmam Musa Sadr 1928-ci ilin qış ayında beləsinə elm və mədəniyyət sahibi bir ailədə dünyaya gəldi. Bir tərəfdən maddi çətinliklər və bir tərəfdən də Firavunvar zalım hökumətin nəşr/təzyiqləri altında İslamın ümidi olaraq çat/yetişməyə başladı.

Təhsili Və Elmi İşləri

İbtidai təhsili tamamladıqdan sonra lisey və mədrəsə təhsilinə birlikdə başladı. Liseydən sonra universiteti müvəffəqiyyətlə qazandı və o zamanlar bir ilk olaraq İslami elmlər hövzəsindən bir alim Tahran universitetində oxumağa başlamışdı. Mədrəsədəki mukaddimat, səth və sonrasında dərsi xarici qabaqda gələn alimlərlə birlikdə oxudu. Heç şübhəsiz bu ustadlarının içərisində elmi və siyasi şəxsiyyətinin meydana gəlməsində ən çox Allame Tabatabi və İmam Humeyni təsirli olmuşdur. Ayrıca dərslərinə qatıldığı ustadları bunlardır: Ayetullahlar; Muhakkik Kürəkən, Seyit Əhməd Hansari, Huccet Kuhkemeri, Seyit Razılıq Sadr… təhsilini görmüş olduğu bu dərslərin yanında fiqh budağında yazılmış olan Lume kitabını və sonrasında fəlsəfə və məntiq budaqlarındakı kitabları dərs verməyə başladı.

1953-cü ildə atasının vəfatıyla birlikdə həyatındakı hicrət dövrü də başlamış oldu. Dərslərinə daha irəli mərhələlərdə davam edə bilmək üçün Nəcəfə hicrət etdi. Nəcəfdə də üstün zəkası, dünya görüşü, anlama qabiliyyəti və işiylə ustadlarını və sinif yoldaşlarının bəyənməsini yığdı, xüsusilə Ayetullah Hoi İmam Musa Sadra qarşı böyük bir əlaqə bəsləyirdi.

İmam Musa Sadr 28 yaşına gəldiyində, dindar bir ailənin qızıyla evləndi və bu evliliklərindən iki qız, iki oğlanları oldu.

İmam Musa Sadr elm və təqva sahələrində özünü yetişdirdikdən sonra, cəmiyyətlərin hidayəti və insanların dünya-axirət rifahı üçün böyük bir işin içərisinə girdi. Daha əvvəllər böyük müçtehit Ayetullah Burucerdinin İtaliya nümayəndəliyini qəbul etməmişdi, lakin bu səfər Livan nümayəndəsi olmağı qəbul edərək 1959-cu ildə Livana yerləşdi və beləliklə tarix boyunca bənzəri görülməmiş böyük bir hərəkəti başlatmış oldu.

Siyasi Mübarizəsi

Livanı özünə mübarizə mərkəzi seçməsinin ən böyük səbəblərindən biri Livanın iqtisadi, mədəni və elmi baxımdan digər İslam cəmiyyətlərindən çox geri olması idi. Orta şərqin Parisi olan Livanda üstün rifah səviyyəsinə çatanlar yalnız Xristianlar idi, halbuki Şiələr böyük bir yoxluq və kasıblıq içərisində idilər. Məktəb, xəstəxana və digər zəruri ehtiyaclardan məhrum idilər. Livan Şiələrinin mübarizəyə təhsil və təhsildən başlaması lazım olduğunu düşünən İmam Musa Sadr, əvvəl bu sahələrdə proqram və plan etməyə başladı. İmam Musa Sadr davamlı olaraq, elm, mədəniyyət, iqtisadiyyat, əxlaq, sənət, siyasət, etiqad və əsgəri sahələrin birlikdə icra edilməsi lazım olduğunu söyləyir, bu sahələrin hər birin də irəlilədikcə müvəffəqiyyətə çatılacağını vurğulayırdı. Bir cəmiyyətin güclü ola bilməsi və imperialistlərə qarşı mübarizə verə bilməsi üçün cəmiyyətin elmi, iqtisadi, siyasi, əxlaqi və əsgəri sahədə güclü olması lazım olduğunu, mübarizə və ayaqda qalmanın tək yolunun bu olduğunu müdafiə edirdi. İmam Musa Sadr, Livanda bu sahələrdə fəaliyyət və mübarizəsini başlatdı; bir tərəfdən cəmiyyətdəki cəhalət və məlumatsızlıqla mübarizə edərkən digər tərəfdən də kasıblıqla döyüşürdü. Təhsil və təhsil sahəsində elmi mərkəz meydana gətirir, dini mədrəsə və məktəblərin yanında sənət və texniki məktəbləri açdırırdı.

Bir tərəfdən cəmiyyətin iqtisadi çətinliklərini aradan qaldırıb onların rifaha qovuşmaları üçün işyerləri, atelyelər açdırır digər tərəfdən Şiələrin özlərini müdafiə etməsi, düşmənlərə qarşı güclü olmalarını təmin etmək üçün əsgəri təhsil mərkəzləri quruyurdu. Digər bir tərəfdən də Müsəlmanların siyasi platformada söz sahibi ola bilmələri üçün siyasətçiləri bir araya gətirib siyasi təşkilat və mərkəzlər qurmayı ən əhəmiyyətli işlər olaraq görürdü. Qısacası İmam Musa Sadr, Livanda bir inqilab etmişdi və illərcə bu hədəf uğrunda mübarizə vermiş Livan Şiələrini qərb imperializminin qorxulu yuxusu halına gətirmiş oldu. İmam Musa Sadrın siyasi və ictimai işlərini qısaca belə yekunlaşdıra bilərik:

- İslam dinini gerçək çöhrəsini hər istiqamətiylə öyrətmək üçün elmi mərkəzlər qurmaq.

- Qərb mədəniyyətinə qarşı təhsil və təbliğ

- Cebel Amil sənət mərkəzini qurmaq.

- Lütfkarlıq xeyr təşkilatını qurmaq.

- Qız təhsil mərkəzini qurmaq.

- Tibb bacısılıq təhsil akademiyasını qurmaq.

- İslami elm hövzələri açmaq.

- İslami araşdırmalar mərkəzini qurmaq.

- Yüksək Şiələr Məclisini qurmaq.

- Mustazaflar Teştilatını qurmaq. ( Hərəkət-ul Məhrumun).

- Livan Müqavimət Təşkilatını qurmaq ki sonraları adını Hizbullah olaraq dəyişdirmişdir.

- Sağlamlıq mərkəzləri qurmaq (Mədinə Tibb Mərkəzi ).

- Qadınlar və gənclər üçün iş mərkəzləri qurmaq.

Doğumu Və Ailəsi

İmam Musa Sadr, Ayetullah Seyid İsmayıl əs- Sadrın nəvəsidir, atası qabaqda gələn mərciyə təqlidlərdən olan Ayetullah Seyid Sadruddin əs- Sadrdır, özü Nəcəfdə ol/tapıldığı müddət içərisində Şiələrin rəhbərliyini etmiş və gənclərlə xüsusi olaraq maraqlanmışdı, daha sonraları İranın Meşed şəhərinə hicrət etmək vəziyyətində qaldı. Qum elm hövzəsinin qurucusu olan Ayetullah Hairi onu Meşetdən Quma dəvət edərək, burada dərs verməsini istədi və Otaq ömürünün sonuna qədər Qumda qalaraq saysız böyük alim və mübarizəçi şəxsiyyət yetişdirdi. Qumda vəfat edən imam Musa Sadrın atası Hz. Günahsızanın türbəsində böyük müçtehitlerin qəbirlərinin olduğu yerə dəfn edilmişdir. İmam Musa Sadr 1928-ci ilin qış ayında beləsinə elm və mədəniyyət sahibi bir ailədə dünyaya gəldi. Bir tərəfdən maddi çətinliklər və bir tərəfdən də Firavunvar zalım hökumətin nəşr/təzyiqləri altında İslamın ümidi olaraq çat/yetişməyə başladı.

Eğitimi Və Elmi İşləri

İbtidai təhsili tamamladıqdan sonra lisey və mədrəsə təhsilinə birlikdə başladı. Liseydən sonra universiteti müvəffəqiyyətlə qazandı və o zamanlar bir ilk olaraq İslami elmlər hövzəsindən bir alim Tahran universitetində oxumağa başlamışdı. Mədrəsədəki mukaddimat, səth və sonrasında dərsi xarici qabaqda gələn alimlərlə birlikdə oxudu. Heç şübhəsiz bu ustadlarının içərisində elmi və siyasi şəxsiyyətinin meydana gəlməsində ən çox Allame Tabatabi və İmam Humeyni təsirli olmuşdur. Ayrıca dərslərinə qatıldığı ustadları bunlardır: Ayetullahlar; Muhakkik Kürəkən, Seyit Əhməd Hansari, Huccet Kuhkemeri, Seyit Razılıq Sadr… təhsilini görmüş olduğu bu dərslərin yanında fiqh budağında yazılmış olan Lume kitabını və sonrasında fəlsəfə və məntiq budaqlarındakı kitabları dərs verməyə başladı.

1953 ilində atasının vəfatıyla birlikdə həyatındakı hicrət dövrü də başlamış oldu. Dərslərinə daha irəli mərhələlərdə davam edə bilmək üçün Nəcəfə hicrət etdi. Nəcəfdə də üstün zəkası, dünya görüşü, anlama qabiliyyəti və işiylə ustadlarını və sinif yoldaşlarının bəyənməsini yığdı, xüsusilə Ayetullah Hoi İmam Musa Sadra qarşı böyük bir əlaqə bəsləyirdi.

İmam Musa Sadr 28 yaşına gəldiyində, dindar bir ailənin qızıyla evləndi və bu evliliklərindən iki qız, iki oğlanları oldu.

İmam Musa Sadr elm və təqva sahələrində özünü yetişdirdikdən sonra, cəmiyyətlərin hidayəti və insanların dünya-axirət rifahı üçün böyük bir işin içərisinə girdi. Daha əvvəllər böyük müçtehit Ayetullah Burucerdinin İtaliya nümayəndəliyini qəbul etməmişdi, lakin bu səfər Livan nümayəndəsi olmağı qəbul edərək 1959-cu ildə Livana yerləşdi və beləliklə tarix boyunca bənzəri görülməmiş böyük bir hərəkəti başlatmış oldu.

Siyasal Mübarizəsi

Livanı özünə mübarizə mərkəzi seçməsinin ən böyük səbəblərindən biri Livanın iqtisadi, mədəni və elmi baxımdan digər İslam cəmiyyətlərindən çox geri olması idi. Orta şərqin Parisi olan Livanda üstün rifah səviyyəsinə çatanlar yalnız Xristianlar idi, halbuki Şiələr böyük bir yoxluq və kasıblıq içərisində idilər. Məktəb, xəstəxana və digər zəruri ehtiyaclardan məhrum idilər. Livan Şiələrinin mübarizəyə təhsil və təhsildən başlaması lazım olduğunu düşünən İmam Musa Sadr, əvvəl bu sahələrdə proqram və plan etməyə başladı. İmam Musa Sadr davamlı olaraq, elm, mədəniyyət, iqtisadiyyat, əxlaq, sənət, siyasət, etiqad və əsgəri sahələrin birlikdə icra edilməsi lazım olduğunu söyləyir, bu sahələrin hər birin də irəlilədikcə müvəffəqiyyətə çatılacağını vurğulayırdı. Bir cəmiyyətin güclü ola bilməsi və imperialistlərə qarşı mübarizə verə bilməsi üçün cəmiyyətin elmi, iqtisadi, siyasi, əxlaqi və əsgəri sahədə güclü olması lazım olduğunu, mübarizə və ayaqda qalmanın tək yolunun bu olduğunu müdafiə edirdi. İmam Musa Sadr, Livanda bu sahələrdə fəaliyyət və mübarizəsini başlatdı; bir tərəfdən cəmiyyətdəki cəhalət və məlumatsızlıqla mübarizə edərkən digər tərəfdən də kasıblıqla döyüşürdü. Təhsil və təhsil sahəsində elmi mərkəz meydana gətirir, dini mədrəsə və məktəblərin yanında sənət və texniki məktəbləri açdırırdı.

Bir tərəfdən cəmiyyətin iqtisadi çətinliklərini aradan qaldırıb onların rifaha qovuşmaları üçün işyerləri, atelyelər açdırır digər tərəfdən Şiələrin özlərini müdafiə etməsi, düşmənlərə qarşı güclü olmalarını təmin etmək üçün əsgəri təhsil mərkəzləri quruyurdu. Digər bir tərəfdən də Müsəlmanların siyasi platformada söz sahibi ola bilmələri üçün siyasətçiləri bir araya gətirib siyasi təşkilat və mərkəzlər qurmayı ən əhəmiyyətli işlər olaraq görürdü. Qısacası İmam Musa Sadr, Livanda bir inqilab etmişdi və illərcə bu hədəf uğrunda mübarizə vermiş Livan Şiələrini qərb imperializminin qorxulu yuxusu halına gətirmiş oldu. İmam Musa Sadrın siyasi və ictimai işlərini qısaca belə yekunlaşdıra bilərik:

- İslam dinini gerçək çöhrəsini hər istiqamətiylə öyrətmək üçün elmi mərkəzlər qurmaq.

- Qərb mədəniyyətinə qarşı təhsil və təbliğ

- Cebel Amil sənət mərkəzini qurmaq.

- Lütfkarlıq xeyr təşkilatını qurmaq.

- Qız təhsil mərkəzini qurmaq.

- Tibb bacısılıq təhsil akademiyasını qurmaq.

- İslami elm hövzələri açmaq.

- İslami araşdırmalar mərkəzini qurmaq.

- Yüksək Şiələr Məclisini qurmaq.

- Mustazaflar Teştilatını qurmaq. ( Hərəkət-ul Məhrumun).

- Livan Müqavimət Təşkilatını qurmaq ki sonraları adını Hizbullah olaraq dəyişdirmişdir.

- Sağlamlıq mərkəzləri qurmaq (Mədinə Tibb Mərkəzi ).

- Qadınlar və gənclər üçün iş mərkəzləri qurmaq.

Kaçırılışı

Bu mübarizəsi və reallaşdırmış olduğu səssiz inqilab nəticəsində İslam düşmənlərinin hədəfi halına gəlmiş olan İmam Musa Sadr, İslam düşmənləri tərəfindən planlanmış bir tələ nəticəs(n)i mübarizə meydanından uzaqlaşdırıldı. Kaddafiylə görüşmək üçün Libyaya getmişdi və yığıncağı bitdikdən sonra 31 Avqust 1978-ci ildə oteldən ayrılaraq Livana dönmək üçün hərəkət etdi, lakin ondan sonra heç bir şəkildə özündən xəbər alına bilmədi. Qaçırılması xəbərini alan/sahə İslam ümməti və xüsusiyyətlədə imam Humeyni böyük bir hüzn yaşadı, aylarca gedişlər təşkil edildi, amma çox təəssüf ki aradan keçən 29 ildə heç bir şəkildə vəziyyətiylə əlaqədar bir məlumata çatıla bilmədi. Hələ 50 yaşlarındaykən qaçırılan və bibi/hələ özündən xəbər alına bilməyən İmam Musa Sadr, Müsəlmanların xüsusilə Şiələrin ürəyində qərb imperializminə qarşı mübarizə verən əfsanə lider və lider mövqesindədir.